Korporativ boshqaruv fanining predmeti, maqsad va vazifalari

Ochiq va yopiq aksiyadorlik jamiyatlarinig farqli jihatlari

Farqlantiruvchi belgilar	Ochiq jamiyatlar	Yopiq jamiyatlar
Aksiyadorlar soni bo‘yicha	Cheklanmagan.	3 shaxsdan kam, 50dan ko‘p emas.
Ustav fondi hajmi bo‘yicha	Davlat ro‘yhatidan o‘tish sanasida qiymati 400.000 AQSh dollariga ekvivalent bo‘lgan hajmdan kam bo‘lmasligi kerak.	Davlat ro‘yhatidan o‘tish sanasida qiymati 400.000 AQSh dollariga ekvivalent bo‘lgan hajmdan kam bo‘lmasligi kerak.
Aksiyalarni joylashtirish bo‘yicha	Aksiyaga ochiq obuna va ularning erkin sotilishi. Jamiyat ustavida va qonunchilikda man qilingan hollardan tashqari hollarda yopiq obunaga ruhsat beriladi.	Yopiq obuna. Aksiyalar faqat ta’sischilar yoki oldindan ma’lum bo‘lgan boshqa shaxslar orasida joylashtirilishi mumkin. Chiqariladigan aksiyalarga ochiq obuna o‘tkazishi mumkin emas.
Aksiyalarni sotishdagi cheklovlar	Cheklanmagan: aksiyadorlar yoki jamiyat tomonidan rozilik talab qilinmaydi.	Boshqa aksiyadorlar agar ustavda nazarda tutilgan bo‘lsa, jamiyat aksiya sotib olishda ustunlik huquqiga ega.
Axborotning oshkor qilinishi bo‘yicha	Qonunchilikda o‘rnatilgan masalalar bo‘yicha axborotni oshkor qilishga majbur.	Qonunda axborot oshkor qilinishi bo‘yicha hech qanday talab mavjud emas.

Aksiyadorlik jamiyati (korporatsiya) investorlar (aksiyadorlar) kapitalini birlashtirish yo‘li bilan tashkil qilinadigan hamda o‘z aksiyadorlari foydasi manfaati yo‘lida tadbirkorlik faoliyatini amalga

oshiradigan tijorat tashkilotining tashkiliy - huquqiy shaklini bildiradi.

Jamiyatning ajralib turuvchi xususiyatlari – egalik qilish va boshqaruv funksiyalarining ajratilishi:

• 
  o‘z mulkini joriy boshqarishda shaxsan qatnashishdan ixtiyoriy voz kechgan mulkdorlar (aksiyadorlar);
  
• 
  jamiyat mulkiga egalik qilmaydigan va begona mulkni boshqaradigan menejerlar;
  
• 
  mulkdorlar (aksiyadorlar) jamiyat mulkining emas, balki o‘z hissasining (aksiya, ulush) egasidir. Kompaniya mulkining egasi – huquqiy shaxs bo‘lgan kompaniyaning o‘zidir.
  

Tomonlar manfaatlari bir - biriga to‘g‘ri kelmasligi va sezilarli darajada farqlanishi mumkin. Qanday qilib, qaysi usullar yordamida menejerlarning hokimiyatini cheklash va aksiyadorlarning manfaatini himoya qilish mumkin? Shu bilan birga, menejerlarni bo‘g‘ib tashlamaslik, ularning tashqi sharoit o‘zgarishlariga befarq bo‘lmasligiga qanday qilib erishish mumkin? Aynan shu masalalar faqat korporativ boshqaruv tomonidan hal qilinishi mumkindir.
Boshqa shakldagi tijorat tashkilotlariga nisbatan ochiq aksiyadorlik jamiyatining afzalliklari:

• 
  soni minglab shaxslargacha chiqishi mumkin bo‘lgan qatnashchilarning son tarkibiga hech qanday cheklanishlarning yo‘qligi;
  
• 
  fond bozori orqali katta hajmdagi investitsiyalarni jalb qilish imkoniyati;
  
• 
  jamiyat majburiyatlari bo‘yicha aksiyadorlarning javobgarligi faqat ustav kapitalidagi ulushi miqdorida cheklanganligi. Aksiyadorlar jamiyat majburiyatlari bo‘yicha javob bermaydi. Ochiq aksiyadorlik jamiyatlarining tavakkalchiligi ko‘p sonli aksiyadorlar o‘rtasida taqsimlanadi;
  
• 
  aksiyalar erkin oldi - sotdi predmeti bo‘lib, ularga egalikning o‘zgarishi aksiyadorlik kapitali va aksiyadorlarga nisbatan huquq va
  

majburiyatlarning o‘zgarishiga olib kelmaydi;

• 
  yirik kompaniyaning ustunligidan foydalanish (murakkab, ilm - fan yutuqlarini ishlatishni talab qiluvchi mahsulotlarni ishlab - chiqarish imkoniyati, o‘zlik va qarz sarmoyani jalb qilish orqali ishlab - chiqarishni diversifikatsiya qilish imkoniyatlari va hokazo).
  

Ochiq aksiyadorlik jamiyati kamchiliklariga quyidagilarni kiritish mumkin:

• 
  aksiyadorlik jamiyatini tuzishda tashkiliy qiyinchiliklar (ko‘plab hujjatlarni tayyorlash, ularni ko‘pchilik idoralardan o‘tkazish va h.k.);
  
• 
  davlat tomonidan qattiq nazorat qilinishi va huquqiy tartibga solinishi;
  
• 
  bevosita aksiyadorlik jamiyatiga va uning aksiyadorlariga yuklanuvchi sezilarli soliq yuki;
  
• 
  ochiq aksiyadorlik jamiyati sifatida axborotlarning nisbatan chuqur oshkora qilish majburiyati natijasida faoliyatning tijorat sirlari oshkora bo‘lishi, hisob yuritish va hisobot tayyorlashda talablarning yuqoriroq bo‘lishi;
  
• 
  odatda boshqa shaxslar guruhlarining manfaatlariga zid bo‘lgan va ochiq aksiyadorlik jamiyati faoliyatida xususiy manfaatlarga ega bo‘lishi mumkin bo‘lgan turli shaxslar guruhlarining mavjud bo‘lishi, hamda yollanma menejerlarga ularga qarashli bo‘lmagan mulkni boshqarish bo‘yicha vakolatlarning berilishi.
  

Tayanch iboralar: Korporatsiya, menejment, korporativ muhit, korporatsiya sub’ektlari, korporatsiya tamoyillari, boshqaruv, korporativ aloqalar.