“korporativ boshqaruv” fakulteti “korporativ boshqaruv” fanidan

3. Xolding kompaniyalarda korporativ boshqaruv modellari
U yoki bu mamlakatning korporatsiyani boshqarish tizimi muayyan bir tavsifga va o‘ziga xos milliy jihatga ega. Shunga qaramay, korporativ boshqaruvning ko‘pgina omillari korporativ boshqaruv tizimiga turli xilda ta’sir ko‘rsatadi. Bu holat ma’lum bir tarkibiy qismlarni o‘ziga qamrab oluvchi korporativ boshqaruv modeli yordamida ishlashni taqozo qiladi.
Yuqorida bildirilgan fikr va mulohazalardan ayon bo‘ldiki, sanab o‘tilgan unsurlarning aniq namoyon bo‘lishidagi umumiy belgilar bo‘yicha aksiyadorlik jamiyatlarini boshqarishning
1-Angliya-Amerika,
2-Germaniya
3- Yaponiya modellariga ajratib ko‘rsatish mumkin .
Bundan tashqari, ko‘pgina tadqiqotchilar «anglo-amerika modeli» hamda Yaponiya va Germaniya korporativ modellarining o‘xshashliklarini ko‘zda tutgan holda «yapon-german modeli» tushunchalaridan foydalanadilar.
Shunday qilib, «anglo-amerika modeli» mulkchilik va boshqarishning keskin ajratish tamoyiliga, rivojlangan mulkchilik huquqlari institutiga asoslangan. Anglo-amerika talqinida mulkdor kompaniya huquqlarining yagona egasidir. Ushbu mamlakatlarda korporativ munosabatlar ishtirokchilari mulkdorlar, menejerlar va direktorlar kengashidir. Kompaniya ishiga davlatning aralashishi chegaralangan.
Tarixan angliyalik va amerikalik kompaniya sarmoya kapitallarini fond bozorlari orqali jalb etadilar. Bundan tashqari, XX asr 30-yillaridagi inqirozdan so‘ng ushbu mamlakatlar qonunchiligida bir qator me’yorlar mavjud, birinchidan, tijorat banklariga sarmoyadorlik faoliyati bilan shug‘ullanishni taqiqlovchi, ikkinchidan, moliyaviy institutlarga kompaniyalarning katta aksiya paketlariga egalik qilish imkoniyatlarini cheklovchi qoidalar.
Bunday sharoitlarda moliyaviy institutlar kompaniyaning joriy ishlariga aralashishi imkoniyatiga ega bo‘lmagan «portfelli sarmoyador»ga aylanib qolishadi.
Bunday sarmoyadorlar kelajakdagi muammolar ehtimollari paydo bo‘lganida aksiyalar paketini sotib yuborishadi. Kompaniya ishlarini nazorat qilish imkoniyatiga ega bo‘lmagan sarmoyadorlar axborot ochiqliligiga ta’sirchandir va o‘z mablag‘larini nisbatan yuqori foyda keltiradigan korxonalarga kiritadi.
Yuqorida keltirilganlardan ko‘rinib turibdiki, kompaniyalar uchun korporativ boshqaruvning xususiyatlari bo‘lmish ma’lumotlarning ochiqligi va mustaqil tarkibga ega aksiyadorlar manfaatlarini himoya qiluvchi direktorlar kengashi juda muhimdir. Anglo-amerika tizimi qo‘llanaladigan davlatlar kapitallar xalqaro bozorlarining faol o‘yinchalari bo‘lib sarmoyalari jo‘natilayotgan joylarga o‘zlari uchun qulay va tushunarli bo‘lgan o‘z korporativ modelini eksport qilishga harakat qilishadi.
Evropacha model, aksincha, kompaniya mulkdorlari huquqlarini cheklab, jamiyat va davlat manfaatlarini mulkdorlar manfaatlaridan ustun qo‘yyadi hamda korporativ munosabatlarga kuzatuvchilarning har xil guruhlarini jalb etadi, masalan, banklar, mehnat jamoalari, kasaba uyushmalari va jamoat tashkilotlari.
Shunday qilib, korporativ boshqaruvning ifodalangan tarkiblari bir-birini inkor etmaydi. Dunyoning etakchi mamlakatlarida ularning birgalikda mavjudligi shuni tasdiqlaydiki, biron-bir model, birinchidan, boshqa modelga nisbatan yaqqol ustunlikka ega emas, ikkinchidan, milliy iqtisodiyotlar uchun umumiy ham hisoblanmaydi. Bundan tashqari, o‘tish davri iqtisodiy tizimlari sohasining etakchi mutaxassislari korporativ boshqaruvning turli modellari ayrim tarkibiy qismlarini uyg‘unlashtirish mumkinligiga ishora qiladi. Bu holatda korporativ boshqaruvning u yoki bu vositasini joriy qilishning iqtisodiy o‘sishga erishishga ta’sir ko‘rsatish darajasi mezon bo‘lib xizmat qiladi.