Ko'rish va eshitishning chuqur jarohatlanishida bolalar bilan olib boriladigan korreksion pedagogik ishlar Mundarija Kirish

O‘yin maqsadi: bolalarni jonli va jonsiz “So‘z” tushunchasi bilan tanishtirish.
Jihozlar: jonli va jonsiz predmetlar (stol, kitob, o‘yinchoqlar, qushlar, baliqlar va x.k.).
O‘yinning borishi: biz bolalarga: “Bizning atrofimizda turli predmetlar ko‘p, har bir predmet haqida so‘rash mumkin. Men sizlardan so‘rayman, sizlar esa menga bir so‘z”, “Bu nima?” – deb javob beringlar. Turli predmetlarni ko‘rsatdik, masalan: kitob, stol va x.k. Bu predmetlar haqida qanday so‘rash mumkin? – Bu nima.
Keyin esa: “Endi esa men boshqacha so‘rayman. Kim bu?” va jonli predmetlarni ko‘rsatardik: qushcha, balqi, tarbiyachi va x.k., hamda bolalardan: “Qanday so‘roq berish mumkin?” (Kim bu?) – deb so‘raldi. Turli predmetlarni aytardik, bolalar esa “Kim?” deb so‘roq berardilar. Shunday qilib, biz asta – seiknlik bilan bolalarga “Tirik va natirik”, “Jonli va jonsiz” tushunchalariga olib keldik. So‘ngra bir qizni chaqirib, uning yoniga qo‘g‘irchoqni qo‘yib, bolalardan “Nodira qo‘g‘irchoqdan nimasi bilan farq qiladi?”, deb so‘raldi. Bolalar javob berishdi va yakuniy xulosala –qiz – jonli, qo‘g‘irchoq esa jonsiz degan xulosaga kelishdik. Keyin rasmdagi sigir va sigir o‘yinchog‘ini taqqoslatildi. Shunday qilib, rasmdagi sigir, jonli sigir rasmi ekani, o‘yinchoq sigir esa jonsiz ekani aniqlandi. Yakuniy xlosa sifatida barcha jonsiz narsalarga “Nima” deb, barcha jonli narsa va shaxslarga “Kim?” deb so‘roq berilishi aytib o‘tildi.
Ko'zi ojiz va zaif maktabgacha yoshdagi bolalar va boshlang'ich sinf o'quvchilari bilan tuzatish ishlari tabiiy pedagogik jarayonda amalga oshiriladi. Bu bolalar guruhi uchun etakchi didaktik va o'ziga xos tamoyillarni hisobga olgan holda qurilgan. Ikkinchisiga birlamchi va ikkilamchi nuqsonlarni hisobga olgan holda tuzatuvchi ta'lim tamoyillari kiradi, saqlanib qolgan analizatorlarga tayanish va polisensor asos yaratish, og'zaki va og'zaki bo'lmagan faoliyatning turli shakllari asosida atrof-muhit haqida har tomonlama g'oyalarni shakllantirish, darajalarni hisobga olgan holda. saqlanib qolgan komponentlarga tayangan holda nutqni shakllantirish va nutq buzilishining tuzilishi.Og'zaki materialning yangiligini, hajmini, murakkabligini hisobga olgan holda nutq faoliyati.
Tuzatish ishlari jarayonida nutq terapevti, o'qituvchi (maktabda), tiflopedagog (bolalar bog'chasida) va bolalar bilan turli xil tadbirlar tizimida tarbiyachi kuchlari tomonidan tashkil etilgan murakkab ko'p qirrali ta'sir amalga oshiriladi.
Tuzatish ishlarida bolalarning ko'rish holati, nutqi, idrok etish usullari va individual xususiyatlarini hisobga olgan holda, differensial ravishda amalga oshiriladigan maxsus tashkil etilgan sinflarda logopediya effektiga katta ahamiyat beriladi. Shunga muvofiq nutq terapiyasi guruhlari tugallanadi. Ko'zi ojiz bolalar bilan ishlashning o'ziga xosligi va murakkabligi tufayli ular bilan mashg'ulotlar ko'p vaqtni individual ravishda o'tkazadi. Murakkab nutq buzilishi va shakllanmagan nutq bo'lmagan funktsiyalari bo'lgan, ya'ni to'rtinchi nutq darajasida bo'lgan bolalar bilan individual darslar ustunlik qiladi.
O'qituvchilar va tiflopedagoglar (maktab o'qituvchilari) nutq terapevtlari bilan birgalikda nutq buzilishlarini tuzatishga qaratilgan vazifalarni belgilaydilar. Nutq madaniyatini rivojlantirish bo'yicha tuzatish nutq terapiyasi vazifalari o'yin, o'quv va mehnat faoliyatida, shuningdek, mavzu-amaliy mashg'ulotlarda, musiqa va ritm darslarida hal qilinadi. Ko'zi ojiz bolalar bilan nutq terapiyasi mashg'ulotlarini tashkil qilishda mavjud ko'rish qobiliyatidan (kerakli o'lchamdagi, rangdagi va hajmdagi didaktik materialdan), relef rasmlardan, o'yinchoqlar, kublar va o'yinchoqlar to'plami bilan "sehrli sumkalar" dan foydalanish imkoniyatiga alohida e'tibor beriladi. tayoqlar tovushlarni belgilash, bo'g'inlar, so'zlar va takliflarni qurish uchun ishlatiladi.
Ob'ektiv dunyoning xilma-xilligi haqida g'oyalarni shakllantirish uchun ushbu bolalar bilan ishlash katta ahamiyatga ega. tabiiy ko'rinishga ega. Mashg'ulotlarning majburiy elementi o'yin bo'lishi kerak, chunki chuqur ko'rish qobiliyati buzilgan bolalarda (mashqdan oldin) ko'rish qobiliyatiga ega bo'lgan bolalarga qaraganda ancha kechroq o'yin faoliyati uchun zarur shart-sharoitlar shakllanadi. Nutqni shakllantirishning birinchi darajasiga ega bo'lgan bolalar bilan tuzatish-logopedik ishlarni rejalashtirishda ularning yaxshi nutq bazasi hisobga olinadi, asosiy e'tibor nutqning fonetik tomonini yaxshilashga qaratilgan. Eshitish e'tiborini rivojlantirishga hissa qo'shadigan mashqlar va o'yinlar o'tkazildi. Ko'rish qobiliyati buzilgan bolalarda taqlid qilish orqali nutq-motor tasvirlarini shakllantirish sezilarli darajada ta'sir qilishini hisobga olgan holda, tovushlarni mexanik ishlab chiqarish usullari, tovushlarni ob'ektlar tasvirlari, kinestetik hislar va boshqalar bilan taqqoslash usullari qo'llaniladi; o'yin-kulgi elementlaridan foydalaniladi. Nutq rivojlanishining ikkinchi darajasiga ega bo'lgan bolalar bilan logopediya ishlarini rejalashtirishda birinchi guruh bolalari uchun ishlatiladigan barcha bo'limlar hisobga olinadi va saqlanadi.Ammo shu bilan birga, lug'at ishlariga, fonemik tahlilni rivojlantirishga alohida e'tibor beriladi. va sintez.
Nutqni shakllantirishning uchinchi va to'rtinchi darajali bolalarni o'qitish rejasini amalga oshirishda nutq terapevtlari (tiflopedagoglar va o'qituvchilar bilan kelishilgan holda) mavzu-amaliy, o'yin va kognitiv faoliyatni tuzatishga qaratilgan elementlarni kiritadilar. Dvigatel ko'nikmalarini, muvofiqlashtirishni, kosmosda orientatsiyani va konstruktiv amaliyotni takomillashtirish ajralmas bo'lishi kerak. Bu ish nutq qobiliyatlarini rivojlantirish va tegishli tushunchalarni shakllantirish bilan bog'liq. Bu bolalarning atrofdagi dunyo haqidagi chuqur g'oyalari va haqiqiy bilimlarini shakllantirishga asoslangan bo'lishi kerak. Ularning nutqining rivojlanishi ushbu mavzu asosida qurilgan. Ushbu guruhlardagi ko'r va zaif ko'ruvchi bolalarning xususiyatlarini hisobga olgan holda, asosiy e'tibor ularning so'z boyligini kengaytirishga, so'zning ob'ekt tasviri bilan to'g'ri bog'lanishiga, umumlashtiruvchi tushunchalarni, grammatik tuzilishni va izchil nutqni shakllantirishga qaratiladi. .
Ish nutq stereotiplarini shakllantirishga asoslangan bo'lib, ularning to'planishi umumlashtiruvchi yoki qarama-qarshi xususiyatlarni ajratish orqali qurilgan. Lug'atni to'plash, grammatik tuzilmani amaliy o'zlashtirish rasmlardan (ko'rlar uchun - bo'rtma rasmlardan), kalit so'zlardan, shuningdek, bolalarda atrofdagi dunyo haqida shakllanishi mumkin bo'lgan g'oyalardan jumlalar tuzishga o'tishni ta'minlaydi. , ularning tajribasini tasvirlash orqali. Logopediya darslari tizimida bolalar nutq faoliyatidagi eng zaif bo'g'inlar ishlab chiqilgan. Ammo nutq terapevti, o'qituvchi, tiflopedagogning (maktabdagi o'qituvchi) birgalikdagi ishi maktab ta'limi uchun nutq bazasini ta'minlaydigan tizimni yaratadi. Shakllangan nutq asosida nutq terapevtlari, masalan, uchinchi va to'rtinchi nutq darajasiga ega bo'lgan bolalar bilan ishlashga o'tadilar, tovushni to'g'ri talaffuz qilish ko'nikmalarini rivojlantirish va fonemik tahlil va sintez operatsiyalarini o'rgatish.
Pedagog va tiflopedagog tomonidan yaratilgan mavzu va nutq bazasi logoped mashg'ulotlarida keng qo'llaniladi va takomillashtiriladi. Nutq terapevtining ishi o'qituvchi va tiflopedagog darslarida shakllangan ko'nikmalarni oshirish bo'yicha ishlash amaliyotida taklif topadi. Ish o'yin va nutq kartalari fayllarini (to'g'ri talaffuz qilish ko'nikmalarini mustahkamlash, so'z boyligi va izchil nutqni rivojlantirish uchun o'yinlar va nutq materiallari) takrorlashdan foydalangan holda birgalikda rejalashtirishga asoslangan.
Umuman olganda, pedagogik jarayonning logopedizatsiyasi borligini aytishimiz mumkin. Boshlang'ich sinflarda savodxonlik va nutqni rivojlantirishning barcha bosqichlarida o'qituvchi, tarbiyachining birgalikdagi faoliyatida amalga oshiriladi. Ishning dasturiy bo'limlari ajralib turadi, ularni amalga oshirish jarayonida o'qituvchi bolalar tomonidan logopediya mashg'ulotlarida o'rganilgan nutq ko'nikmalarini differentsial ravishda mustahkamlaydi.
Bunday ish (har tomonlama, tuzatuvchi va uslubiy) nutq terapevtlaridan nafaqat yuqori malakali bo'lishni, balki chuqur ko'rish qobiliyati buzilgan bola, uning rivojlanish xususiyatlari, turli xil faoliyat turlarini idrok etish va tashkil etish usullari haqida maxsus bilimga ega bo'lishni talab qiladi. shuningdek, maxsus maktabda o'qitish dasturini bilish.
Ko‘zi ojiz va zaif ko‘ruvchi bolalarda uchraydigan rinolaliya, duduqlanish, ovozning buzilishi kabi nutq buzilishlarini bartaraf etish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda . Ish umumiy qabul qilingan usullarni hisobga olgan holda amalga oshiriladi, ammo qoldiq ko'rish yoki idrokning o'ziga xos usullari (ko'r bolalarda) asosida amalga oshiriladi.
Rivojlanishida muammosi bo‘lgan bolalarning ta’lim-tarbiyasida nutqni shakllantirish jarayoni muhim o‘rin egallaydi. Tilning lug‘at zaxirasi, uning grammatik qonuniyatlarini egallash, tilni muloqot vositasi sifatida o‘zlashtirish ularning ijtimoiy hayotga uyg‘unlashuvlari va o‘z o‘rinlarini topishidagi muammolarni bartaraf etishga xizmat qiladi. Rivojlanishida muammosi bo‘lgan bolalar maxsus o‘qitilishining rivojlantiruvchi tavsifga ega ekanligi, ya’ni uning ushbu toifa bolalarining so‘zlashuv nutqini rivojlantirish zamirida bilim, ko‘nikma va malakalar bilan qurollantirish hamda ijtimoiy hayotga uyg‘unlashtirish omili bo‘lgan mehnat tayyorgarligini amalga oshirishga qaratilishi keng ko‘lamli pedagogik jarayonni tashkil etishni hamda ushbu jarayonda qator tamoyillarga rioya qilish, turli shart-sharoitlarni yaratish lozimligini keltirib chiqaradi.
Shaxs faqatgina shaxsiy dialogga asoslangan aloqa sharoitida, ya’ni kommunikatsiya (muloqot) orqali shakllanishi mumkin. Ana shu bosh mezon eshitishida muammolari bo‘lgan bolalarni tilga o‘qitishda asosiy mezon sifatida qabul qilingan. Ya’ni kommunikatsion tizim – bu eshitishida muammosi bo‘lgan bolalarni faqatgina tilga o‘rgatish emas, balki ularning ongi, psixikasi, shaxsini rivojlantirish hamdir.
Maxsus maktab-internatlarda ta’lim dasturlarining mazmuni, uning hajmi o‘quvchilarning imkoniyatlarga mos ravishda belgilangan. Ta’lim jarayonida qo‘llanuvchi zamonaviy usullar korreksion ahamiyatga ega bo‘lish bilan birga eshitishida muammosi bo‘lgan bolaning imkoniyatiga moslashtirilgan holda ishlab chiqiladi. Biz taklif etadigan interfaol ish uslublari aynan mana shu maqsadlarga yo‘naltirilgan, o‘quvchilarning imkoniyatiga moslashtirilgan bo‘lib, ularning faolligini oshirish, nutqi va ijodiy fikrlashini to‘laqonli rivojlantirish, hamkorlikda ishlash va ijod qilishni o‘rganish, yetakchilik qilish, mustaqil fikr bildirish kabi ko‘nikmalarining shakllanishiga qaratiladi.
Bayoni keltirilgan o‘yinlardan o‘rinli va maqsadli foydalanish pirovardida nafaqat ta’lim sifatining ortishiga, balki eshitishida muammosi bo‘lgan bolalarning hayotiy ko‘nikmalarining shakllanishiga, ijtimoiy hayotga tezda uyg‘unlashib ketishlariga asos bo‘ladi.
Shunday qilib, lug‘at boyligini boyitish va faollashtirish dasturi o‘z ichiga atrof – olamdagi narsa va xodisalar bilan tanishtirish vazifasidan tashqari, narsa va xodisalar haqidagi bilimlarini chuqurlashtirish, quyidagi tushunchalarni shakllantirish ham o‘z ichiga oldi.
Didaktik o‘yinlar aqliy tarbiya berish metodi bo‘lib, bu metod vositasida bolalarning diqqat, hotira, kuzatuvchanlik,topqirlik kabi psixik sifatlari tarkib toptiriladi. Didaktik o‘yinlar bolalarning bilimlarini ular uchun oson va qiziqarli formada mustahkamlash imkonini beradi.
Didaktik o‘yin nutqni o‘stirishning, lug‘atni mustahkamlash va faollashtirishning muhim metodlaridir. Har bir didaktik o‘yin o‘zining dastur mazmuniga ega u buyumlar haqidagi bilimlarni mustahkamlaydi.
Bu o‘yin orqali diqqatini o‘ziga jalb qiladi, qiziqtiradi, natijada bolalar o‘zlarini qiynamay, majbur qilmay takrorlash lozim bo‘lgan so‘z yoki harakatlarni osonlik bilan takrorlaydilar. Demak didaktik o‘yinlar bolalarning nutqlarini o‘stirishda keng foydalaniladigan ta’limiy vositalardan biri bo‘lib hisoblanadi.
Didaktik o‘yinlar jarayonida Ko’rish va eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarning so‘z boyligini orttirish, tovushlarni to‘g‘ri talaffuz etishni mashq qildirish, so‘z intonatsiyasini to‘g‘ri ifodalay olishga o‘rgatish yuzasidan ish olib boriladi.
Didaktik o‘yin uchun tanlanadigan material o‘zining tashqi ko‘rinishi bilan bolalarni qiziqtiradigan, o‘yinga jalb etadigan bo‘lishi kerak. Tanlangan narsalar mashg‘ulot mazmuniga mos bo‘lishi, narsalarning belgilari aniq bo‘lishi kerak.
Kichik guruhlarda o‘tkaziladigan didaktik o‘yinlarda asosan turmush lug‘ati, ya’ni bolalarning tevarak-atrofdagi buyumlarning nomlari, sifati va vazifalarini ifodalovchi so‘zlar mustaxkamlanadi. Turmush lug‘atini faollashtirish vazifasi maxsus bolalar bog‘chasida ham V. I. Tixiyev tomonidan yaratilgan qo‘g‘irchoqlar bilan o‘tkaziladigan o‘yinlarda muvaffaqiyatli hal qilinadi.
«Qo‘g‘irchoqni cho‘miltirish» o‘yini natijasida bolalar ustki va ichki kiyimlarning, cho‘miltirish uchun zarur buyumlar (sovun, sochiq)ning nomlarini aniqlaydilar.
«Qo‘g‘irchoqni uxlatamiz» o‘yinida bolar ko‘g‘irchoqni yotqizayotib, ko‘rpa-yostiq nomiga, bog‘liq so‘zlarning (tushak ustini yopib qo‘yish, yotqizish) ma’nosini tushunib oladilar.


Xulosa
Kar bolalar maktabida og’zaki nutqini rivojlantirish maqsadi talaffuz ustida ishlashni ham ko‘zda tutadi. Yuqorida ko‘rsatilgan uch yo‘nalish o‘zaro bir-biriga bevosita bog‘langan munosabatda bo‘lsa ham, parallel holda rivojlantiriladi. Zero, so‘zning ma’nosini o‘zlashtirish gap uchun qurilish materiali bo‘lsa, bu ikki birlikning bog‘lanishidan hikoyalar tuzishda, bayon va insholar yozishda foydalaniladi. O‘z navbatida hikoyalar va insholar yozish ustida olib borilgan ish maktab o‘quvchilari lug‘at boyligini oshirishga, gap tuzish bo‘yicha ko‘nikmalarini takomillashtirishga, turli-tuman sintaktik konstruksiyalar qo‘llashga yordam beradi.
Ko’rish va eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalar og’zaki nutqini tekshirish natijalarning umumlashtirib qaraydigan bo‘lsak tekshiriluvchilarning murojaatni tushunishlari va buyruqlarni bajarishlari talab darajasida,lekin rasmlar asosidagi savollarga bergan javoblari xamda dialogda qatnashishlarini ijobiy deb baholab bo‘lmaydi. Olingan natijalar Ko’rish va eshitishda nuqsoni bo‘lgan; bolalarda og‘zaki nutq buzilishining etiopatogenetik sabablari turlicha ekanligini ko‘rsatadi. Ulardagi talaffuz nuqsonlari asosiy intellektual nuqsonlardan ajratgan holda mustaqil nuqson sifatida qarash mumkin emas.
Kar bolalarda nutqiy aloqaga bo‘lgan ehtiyojning kamligi, nutqiy faoliyatiga bo‘lgan intilishning buzilganligi ,asosan muloqat imo-ishora nutqi vositasida amalga oshirilishi aniqlandi. Bolalarning ko‘pchiligida nutqiy aloqaning savol-javob darajasida ekanligi kuzatildi. Nutqni tushunish va undan foydalanish vaziyati xususiyatiga ega. Ko’rish va eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarda nutqiy aloqani rag‘batlantiruvchi istaklarning yoki zaifligi natijasida nutqiy aloqa qilish ehtiyojining darajasi pastligi bo‘lib, impressiv va ekspressiv nutqning rivojlanmay qolishi sodir bo‘ladi) takomillashtiradi.
Xulosa qilib aytganda, ta’lim jarayonida Ko’rish va eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarda og’zaki nutqini shakllantirish jarayonida doimiy yangi usul va texnologiyalardan foydalanish o‘quvchilarning bilim darajasi va sifatini oshirib borishga hizmat qiladi. Ko’rish va eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarning nutqini rivojlantirishda didaktik o‘yinlarni qo‘llash o‘quv faoliyatini tashkil qilishda muhim ahamiyat kasb etadi. U tafakkur faollashishiga, tanqidiy mushoxada qilishga, nutqning rivojlanishiga, u yoki bu vazifani bajarishga qiziqish uyg‘otadi. Zaif eshituvchi bolalarning qiziqish va qobiliyatlarini faollashtirish, ularning yangi materialni o‘rganishga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirishda maqsadga erishishni ta’minlovchi ta’lim usullari kuchli motivlashtiruvchi omildir.
Hozirgi vaqtda kar bolalarning nutqini o‘zaro muloqotlar orqali rivojlantirish va eshitish idrokini rivojlantirishda shaxsiy munosabatlarni hisobga olgan holda o‘qituvchi va o‘quvchilar guruhi (o‘qituvchi-o‘quvchi, o‘quvchi-o‘quvchi) faoliyat ko‘rsatishlari zarurligi ma’lum. Chunki guruhdagi faoliyatlar bola shaxsiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Eshitish nuqsoni bo‘lgan bolalar og‘zaki nutg‘ini muloqat quroli sifatida shakllantirishdan va eshitish idrokini rivojlantirishda didaktik o‘yinlarni qo‘llash zarurati mazkur usullarning samaradorligini, kerakli bilim va ko‘nikmalar egallashda ahamiyatli ekanini dalillamoqda. O‘yinlarni tashkil etishda o‘yinga qo‘yilayotgan zamonaviy talablar , kar bolalarning o‘ziga xos xususiyatlarini inobatga olish darkor. O‘yinlar pedagog bilan o‘quvchilar o‘rtasida hamjihatlik va ishonch bo‘lgan sharoitdagina o‘zining korreksion - tarbiyaviy samarasini ko‘rsatadi . Yuqorida bayon etilgan o‘yin texnologiyalarining asosiy psixokorreksion maqsadi kar nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilar muloqotini shakllantirish, hissiy - iroda sohasini kengaytirish hamda shaxslararo munosabat ko‘nikmalarini rivojlantirishdan iboratdir.