Korelatsion analiz yordamida pedagogik tadqiqot natijalarini tadqiqot qilish”

2- eslatma. Kriteriyning kuzatilayotgan qiymati 

 dan nolinchi gipoteza noto‘g‘ri 

bo‘lgani uchun emas, balki boshqa sabablarga ko‘ra (tanlanma hajmining kichikligi, 

eksperiment metodikasining kamchiliklari va h.k.) katta bo‘lib qolishi mumkin. Bu holda 

nolinchi gipotezani rad qilib, birinchi tur xatoga yo‘l qo‘yiladi. Bunday xatoning ehtimoli  

qiymatdorlik darajasiga teng. Shunday qilib, (*) talabdan foydalanishda, biz ehtimol 

bilan birinchi tur xatoga yo‘l qo‘yish xavfiga egamiz. 

Bu o‘rinda shuni qayd qilib o‘tamizki, mahsulot sifatini kontrol qilishga doir kitoblarda 

yaroqli buyumlarni yaroqsiz deb tan olish ehtimoli «ishlab chiqaruvchining tavakkali», 

yaroqsiz partiyani qilish ehtimoli esa «iste‘molchining tavakkali» deyiladi. 

3 -  e s l a t m a .  Aytaylik, nolinchi gipoteza qabul qilingan bo‘lsin. Shu bilan u isbotlandi 

deb o‘ylash xato bo‘ladi. Haqiqatdan ham, ma‘lumki, bir umumiy taxminni 

tasdiqlaydigan bitta misol hali uni isbotlamaydi. Shu sababli bunday deyish to‘g‘riroq 

bo‘ladi: «kuzatish ma‘lumotlari nolinchi gipotezaga muvofiq keladi va demak, uni rad  

                                                            31 

 

qilishga asos bo‘la olmaydi».  

 Amaliyotda gipotezani katta ishonch bilan qabul qilish uchun boshqa usullar bilan 

tekshiriladi yoki tanlanma hajmini orttirib, eksperiment takrorlanadi. 

Gipotezani qabul qilishdan ko‘ra ko‘proq rad etishga harakat qilinadi, haqiqatdan, 

ma‘lumki biror umumiy da‘voni rad qilish uchun bu da‘voga zid bo‘lgan bitta misol 

keltirish kifoya. Agar kriteriyning kuzatilayotgan qiymati kritik sohaga tegishli bo‘lsa, u 

holda shu faktning o‘zi nolinchi gipotezaga zid bo‘lgan misoldir, demak, bu misol 

gipotezani rad qilishga imkon beradi.