Koʻpincha elementar zarralar fizikasi ham kiritiladi

 
 
 
 
 
Кучли узаро побиани потенциал энергияси 
1-rasm. 

---

6 
spini birga teng) yadro-deytron 
Н
1
2
hosil bo’lishi mumkin. Spinlari teskari tomonga 
yo’nalgan neytron bilan proton yadro hosil qila olmaydi. 
5)
 
Yadro kuchlari markaziy bo’lmagan kuchlardir. Bu xususiyat deytonda 
kvadrupol momenti mavjudligi va magnit momentlari additiv emasligidan kelib 
chiqadi.
 
2.2 Yadro kuchlarning o’rganish metodlari 
Yadro kuchlari nazariyasini yaratishda ikki yo’nalishda bordilar. Birinchi 
yo’nalishda yadro kuchlari tabiati haqida masala ko’rilmadi, soddagina 
eksperimental ma’lumotlarni qanotlantiruvchi o’zaro ta’sir potentsial tanlandi. 
Ikkinchi yo’nalishda yadro kuchlari zarrachalarni 300m
e
massali 
2
1
mezonlar 
almashuvi tufayli yadro kuchlari yuzaga keladi deb olindi. Nuklonlar orasidagi 
almashinuvchi kuchlar zaryadlangan zarralar uzatilishi tufayli yuzaga keladi, degan 
fikrni Pauli 

yemirilishga tegishli bo’lgan faktlar asosida aytgan,ya’ni nuklon 
zarrachalar juftini yutishi va chiqarishi mumkin. 

















,
,
,



n
e
n
p
e
p
p
e
n
(4) 
Lekin Pauli, 

yemirilishdan yuzaga keladigan kuchlar yadro kuchlarini 
tushuntirish uchun juda zaif ekanligini bildi. Yapon fizigi Yukava Tamm goyasini 
rivojlantirib, yadro kuchlariga tegishli yana boshqa zarra bo’lishi kerak degan fikrni 
bildirdi.elektromagni o’zaro ta’sir xususiyatlariga o’xshash ravishda Yukava 
nuklonlar qandaydir mezon maydonlarni, Ya’ni yadroviy kuchlarni ta’sir 
maydonlarini hosil qiluvchi mezon zaryadlar - ni tashuvchilaridir degan taklifni 
kiritdi. Yukava nuklonlar maydonini potentsiali quyidagi qonun bo’yicha 
o’zgarishini ko’rsatdi: 

---

7 
0
2
r
r
e
r
g
U


(5) 
Mezon zaryadlar qandaydir maydonlarda mezon to’lqinlari chiqarishi mumkin.
Yukava massasi 300m
e
ga teng bo’lgan zarralar mavjudligi xaqidagi gipotezani 
aytganda protonlar va elektronlar, neytronlar ma’lum edi. Ikki yil o’tgandan keyin 
kosmik nurlarni o’rganishda 


mezon deb atalgan zarracha kashf qilindi. Ular + 
va – zaryadlangan, Ularni massasi 
e
m
m
207


spini 
2
1
. Yutilgan 


mezonni 
yashash vaqti 
s
6
10
2
,
2





. u quyidagi sxema bo’yicha parchalanadi 








e
(6) 
lekin 


mezonlarni kosmik nurlar tarkibida topilishi, Ular yadro kuchlarni 
tashuvchisi ekan degan fikrga qarama-qarshi bo’ldi. 
A) 


mezonlar yadro aktiv zarralar emas Ularni modda bilan ta’siri elektromagnit 
kuchlar asosida amalga oshadi. 
B) proton va proton, neytron va neytron orasidagi o’zaro ta’sirni tashuvchilari 
bo’lgan neytral 

mezon mavjud emas. 
V) yadro kuchlarini mezonlar almashuvi yordamida tushuntirish uchun Ularni spini 
o yoki e bo’lishi kerak edi, lekin 


mezonlarni spini 
2
1
ga teng. 
1947 yil Pauell kosmik nurlarni Ya’ni zarracha 

mezonlarni kashf qildidi. 
0
,
10
;
263
0
,
10
,
273
0
16
8
0
0















spin
c
m
m
spin
c
m
m
e
e












Bu bilan Yukava 12 yil oldin aytgan xususiyatlarga ega zarracha mavjudligi isbot 
qilindi. 

mezon yadroviy o’zaro ta’sirlarni tashuvchi rolini o’ynaydi. (n,p) o’zaro 
ta’sirlarda 


mezonlar va 
0

mezonlarni almashuvi sodir bo’ladi, 

---

8 
(p,p) va (n,n) o’zaro ta’sirlarda esa faqat 
0

mezonlar almashinadi.