Ko’p omilli ekonometriktahlil

6.3. Tenglamalar tizimi ko‘rinishidagi ekonometrik model turlari

Ekonometrik tenglamalar tizimining quyidagi turlari ajratiladi.

Barcha turdagi tenglamalar tizimi ko‘rinishidagi ekonometrik model o‘z ichiga quyidagi o‘zgaruvchilarni oladi:

• 
  Endogen o‘zgaruvchilar (y). Bu bog‘liq o‘zgaruvchilar bo‘lib, ularning soni tizimdagi tenglamalar soniga teng.
  
• 
  Ekzogen o‘zgaruvchilar (x). Bu oldindan aniqlangan o‘zgaruvchilar bo‘lib, endogen o‘zgaruvchilarga ta’sir etadi, ammo ulardan bog‘liq bo‘lmaydi.
  

I. Bog‘liq bo‘lmagan tenglamalar tizimida har bir bog‘liq o‘zgaruvchi , bog‘liq bo‘lmagan bir xil to‘plam o‘zgaruvchilarning funksiyasi sifatida beriladi:
(6.1)
Mazkur tizimining har bir tenglamasi mustaqil regressiya tenglamasi sifatida qaralishi mumkin. Unga ozod hadlar kiritilishi mumkin va regressiya koeffitsentlari eng kichik kvadratlar (EKKU) usuli yordamida topiladi.
Misol. Turli omillar to‘plamidan iborat bog‘liq bo‘lmagan tenglamalar tizimi:

II. Rekursiv tenglamalar tizimi, bunda bog‘liq o‘zgaruvchilar , bog‘liq bo‘lmagan o‘zgaruvchilarning va oldindan aniqlangan bog‘liq o‘zgaruvchilarning funksiyasi sifatida qaraladi:

(6.2)

Tizimning har bir tenglamasi parametrlari, eng kichik kvadratlar usuli yordamida, birinchi tenglamadan boshlab, ketma-ket aniqlanib boriladi.
Misol. Mehnat unumdorligi va fond qaytimi modeli:

bu yerda: y₁ – mehnat unumdorligi;
y₂ – fond qaytimi;
x₁ – mehnatning fond bilan qurollanganligi;
x₂ – mehnatning energiya bilan qurollanganligi;
x₃ – ishchilar malakasi.
III. O‘zaro bog‘liq tenglamalar tizimi, bunda har bir bog‘liq o‘zgaruvchi boshqa bog‘liq o‘zgaruvchilar va bog‘liq bo‘lmagan o‘zgaruvchilarning funksiyasi sifatida keltiriladi:
(6.3)
Misol. Ish haqi va narx dinamikasi modeli:

bu yerda: y₁ – oylik ish haqi o‘zgarishi sur’ati;
y₂ – narxlar o‘zgarishi sur’ati;
x₁ – ishsizlar darajasi;
x₂ – doimiy kapital o‘zgarishi sur’ati;
x₃ – xomashyo importi narxlari o‘zgarishi sur’ati.