Kontinental intellekt

2-мавзу. Бухгалтерия баланси, унинг тузилиши ва мазмуни


Режа:


2.1. Бухгалтерия баланси ҳақида тушунча, унинг тузилиши, мазмуни ва аҳамияти
2.2. Хўжалик маблағлари ва уларнинг келиб чиқиш манбааларини таснифи
2.3. Хўжалик муомалалари таъсирида балансда содир бўладиган ўзгаришлар
2.4. Бухгалтерия баланси турлари


2.1. Бухгалтерия баланси ҳақида тушунча, унинг тузилиши, мазмуни ва аҳамияти


Корхона ва ташкилотларда хўжалик фаолиятини бошқариш бевосита маблағларнинг ҳолатига, улардан фойдаланиш даражасига, маблағларнинг айланиш тезлигига боғлиқдир. Балансни иқтисодий жиҳатдан олганда хўжалик маблағларини жойланиши ва ташкил топиш манбалари бўйича бир-бирга тенглигини таъминлайди деб айтиш мақсадга мувофиқдир.
Маблағлар ҳолатидаги ўзгаришлар уларнинг турлари бўйича бухгалтерия ҳисоби счётларида ўз ифодасини топади ва ҳар ойнинг охирида ҳар бир маблағнинг ой давомидаги ўзгариши, ой охирига бўлган қолдиғи ҳисоб-китоб қилинади. Демак, бухгалтерия ҳисоби счётлари маблағ турлари бўйича мулк эгасига етарли маълумотларни беради. Лекин бу маълумотларда маблағларнинг жойланиши уларни моддий жавобгар шахслар бўйича тақсимланганлигини кўрсатиб беради, аммо уларнинг қайси маблағлар ҳисобига ташкил қилиниши ҳам мулкдор учун зарурияти юқори.
Корхона ва ташкилотлар мулкчилик шаклидан қатъий назар тегишли фаолият кўрсатиш жараёнида хом ашё бир турдан иккинчи бир турга айланади. Бухгалтерия ҳисобида ҳар бир маблағнинг ҳаракати турлари бўйича ҳисоб-китоб қилинади ва ҳисобот даври охирига маблағлар ҳолати бўйича тўлиқ маълумотни олиш имкониятини беради.
Бухгалтерия ҳисобида ифода қилинган маблағлар ҳаракати бўйича маблағларнинг жойланиши ва ташкил топиш манбалари бўйича маълумотларни умумлаштириш мақсадида баланс тузилади.
Бухгалтерия баланси – пулда ифодаланган ва муайян санага хўжалик маблағларининг турлари ва ташкил топиш манбалари бўйича иқтисодий гуруҳлаштириш ва умумлаштириш усулидир.
Баланс ёрдамида корхона ва ташкилотларнинг ўзига тааллуқли маблағлари, қарзга олинган маблағлари, вақтинчалик фойдаланишга олинган маблағлари тўғрисида аниқ маълумотга эга бўлиш мумкин, иккинчидан маблағлар ҳолатини назорат қилиш имкониятини берса, учинчидан маблағ турларини ўрганиш учун асос ҳисобланади.
Бухгалтерия балансини тузиш, унда иқтисодий маълумотларни умумлаштириш тартиби Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги томонидан белгиланади ва тартибга солинади. Бухгалтерия балансида корхона ва ташкилотларнинг маблағлари жойланиши ва ташкил топиш манбалари бўйича тартибга солинади.
Демак, бухгалтерия баланси ёрдамида корхона ва ташкилотлар тасарруфида бўлган маблағлар ҳаракати икки жиҳат билан, яъни маблағларни жойланиши ва уларни ташкил топиш манбалари билан таққосланган ҳолда ўрганилади. Бухгалтерия баланси икки томондан, унинг чап томони актив, ўнг томони эса пассив деб айтилади. Бухгалтерия балансини тузилишини қуйидаги схемада кўриш мумкин.