Kontakli payvandlash uchun robotlarning apparaturalari va texnologik jihozlar

KONTAKLI PAYVANDLASH UCHUN ROBOTLARNING APPARATURALARI VA TEXNOLOGIK JIHOZLAR

Reja:

1. Kontaktli payvandlashnng turlari.
2. Uchma-uch payvandlash
3 Suyultirmay va suyultirib bosim ustida payvandlash.
4. Nuktali payvandlash.
5. Chokli payvandlash.
1. Kontaktli payvandlash (Bosim bilan payvandlash, qarshilikli payvandlash) uzdan metall tanovarlarni ulardan utayotgan tok bilan kizIshida, eritilish va tanovarlarni sikIshdan ajralmaydigan birikma paydo bo’lish jarayonini ifoda etadi.
Kontaktli payvandlash payvandlash usullari katta guruxini birlashtiradi (uzgarmas va uzgaruvchan tokdan, 3-10 Gts , 50 Gts, 150-300 Gts davr tezlik uchma uch, relefli, nuktali, rolikli, uzluksiz, uzlukli va boshqalar) Ularning xususiyati olinayotgan birikmalar Ishonchligidan, avtomatlashtirIsh va mexanizatsiyaning yuqori darajasidan, yuqori unimdorligi va Ishlab chiqarIsh madaniyatidan iborat va juda tejamli va maksadga muvofikli payvanlash turidir.
2. Uchma uch payvandlashda detallar tegib turgan butun yuzasi bo’yicha payvandlanadilar. Suyultirmay va suyultirib bosim ostida payvandlashni ajratishadi.

1-rasm.
3. Suyultirmay payvandlashda payvandlanadigan tanovarlarni 2 tok keltiruvchi 1 maxkamlanadi va kuch bilan siqiladi. Ulardan tok utayotganda tanovarlar uchma uchda 3 erIsh darajagacha 0.8-0.9 K xaroratgacha kiziydi.Keyin keskin sikIsh kuchi ortilib boriladi, buning natijasida kattik fazada payvandli birikma paydo bo’ladi. Tok zanjiri o’ziladi. Suyultirmay payvandlash 5-10 kA tok zichligi va 10-15 kVA va 1sm2 ga tanovarlarning kundalang kesimiga nisbiy quvvatda o’tadi. Bu payvandlash turi kundalang kesimi uncha katta bo’lmagan tanovarlarni (300 mm2) gacha birlashtirIsh uchun kullaniladi.

Suyultirib payvandlashda payvandlash yuzalari kir,moy zangidan tozalanadi.Yuzalar deyarli moslanmay tanovarlar payvandlash mashinasi kiskichlariga kisilgach, zanjirga tok ulanib, yuzalar o’zaro sekin yakinlashtiriladi.Bunda kichik yuzalardan katta tok utganda yuzalar, yondashgan yuzalar esa plastik xolatga o’tadi. Shu vaktda ular bir biriga bosim bilan siqiladi. Bunda yuzadagi aktiv pardalar Suyuq metal bilan birga tashkariga sikib chikarilib toza yuzalar atomlari o’zaro bog’lanib payvandlanadi. Bu payvand usuli katta yuzalar uchun (100000 mm2)gacha.
4. Nuktali payvandlash. Ayrim nuktalarda birlashadigan tanovarlar payvandlanIshni nuktali deb ataladi. Payvandlanadigan metall listlar1 dastlab tozalanadi va mis elektrodlar 2 orasiga olib kisiladi.

2-rasm.

Keyin bu elektrodlarga transformatordan kuchlanIsh beriladi. Elektrod bilan metall chegarasidagi o’tish qarshiligi eng kichik bo’ladi, shuning uchun bu joy juda kattik kiziydi va payvanlash toki ma‘lum vakt ichida bu erda payvand nukta xosil qiladi.Bu payvand nuktaning diametri elektrod diametriga teng bo’ladi.Shundan keyin transformatorni o’zib, detallar elektrodlar orasidan bushatib olinadi.
5. Chokli (rolikli) payvandlash bu kontaktli payvandlashning shunday turiki, unda birikadigan tanovarlar roliklar yordamida payvandlanadi.

3-rasm.

Bu mashinalarda elektronlar bo’lib, 40-350 mm li mis roliklar 1- urnatilgan. Payvandlanadigan listlar 2- roliklar bilan o’zaro siqilgach, transformatordan kichik kuchlanIshli katta tok (10000-20000A) yuborilganda kontakt yuzasi zarur xaroratgacha kiziydi. Roliklar karama-qarshi tomonga aylanganda listlar roliklar orasiga surilib payvandlana boshlaydi. Chokli payvandlash nuktali payvandlashga uxshaydi. Bu usulda payvandlashning kuydagi xolatlari bor:
1. Roliklarni yoki tanovarlarni uzluksiz xarakatlantiradi va uzluksiz tok utkazib turiladi.
2. Roliklar yoki tanovarlar uzluksiz xarakatlantiradi va tokni o’zib o’zib utkazib turiladi.
3. Roliklar yoki tanovarlar gox xarakatlantirib, gox tuxtatilib turiladi va tok xam o’zib o’zib beriladi. Kontaktli payvandlashda qizishning umumiy tavsifi issiqlik balansi
formulasi bilan ifodalanadi:,
bu yerda: QEE — qizish zonasida ajralib chiqqan issiqlikning umumiy
miqdori; Qfoy — payvandlash joyidagi metallning qizishiga sarflanadigan
foydali issiqlik; Qyo‘q — issiqlikning atrofdagi metall, elektrodlar va atomoferaga o‘tib yo‘qolishi.
Muayyan chegaralarda Qfoy qizish muddatiga bog‘liq bo‘lmaydi va
solishtirma issiqlik sig‘imi c va zichlik g bo‘lganda T°C haroratgacha qizigan
metall hajmi V bilan aniqlanadi:
Qizish muddati uzayishi bilan issiqlikning yo‘qolishi ortadi, shu sababli,
umumiy issiqlik miqdori QEE ham oshadi. Bunda payvandlanayotgan
materialning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti yuqori bo‘lgani holda
qizish zonasi muqarrar ravishda kengayadi.
Qizdirish paytida T
pay vaqt birligi ichida ajralib chiqadigan issiqlikning
o‘rtacha miqdori ushbuga teng:Oxirgi ifoda payvandlash mashinasida payvandlash apparati va tok keltiruvchi qismlarni qizdirishga muqarrar ravishda issiqlik sarflanishini
inobatga olmaydi.tpay ortishi bilan zarur quvvat kamayadi.Payvandlash joyining berilgan haroratgacha qizish tezligi belgilangan
quvvatga bog‘liq. Quvvat katta bo‘lganda payvandlash uchun zarur bo‘lgan
T pay harorat t min vaqt ichida hosil bo‘ladi. Quvvat kamayishi bilan qizish vaqti
ortadi. Foydalaniladigan q3 quvvat yetarli bo‘lmaganda payvandlash joyini
kerakli haroratgacha qizdirib bo‘lmaydi. By holda issiqlik yetarli miqdorda
ajralib chiqmaydi va uning hammasi yo‘qoladi. Ulagichlar tezda yemiriladi. Ular odatda 0,001—0,005 sekunddan ortiq
mavjud bo‘lmaydi. Ularning shakli va o‘lchamlari qarama-qarshi tomonlarga
yo‘nalgan ikki asosiy kuch: sirtqi taranglanishdan paydo bo‘luvchi s kuchlar
va elektromagnit kuchlar Fq
(payvandlash tokining kvadratiga proporsional)
bilan aniqlanadi. Bunda s kuchlar detallar bir-biriga yaqinlashtirilganda Dtir
tirqishni kichiklashtirishga, ulagich diametri du
ni kattalashtirishga intiladi,
Fq
kuchlar esa ulagichni siqish va uzishga harakat qiladi. Ulagichning siqilishi
undagi tokning zichligi ortishiga va qizish tezligi oshishiga sabab bo‘ladi.
Tokning zichligi ancha yuqori bo‘lganda (masalan, kam uglerodli po‘latni
eritishda ~ 3000 A/mm2
) ulagich markazidagi metall bug‘simon holatga
o‘tadi va uning Fu
kuch ta’sirida portlashsimon yemirilishiga sabab bo‘ladi.
Portlash paytida bug‘ bosimi 10—20 MPa ga, harorat esa 6000—8000°C ga
yetadi. Erigan metall tirqishdan uchqunlar ko‘rinishida otilib chiqadi (60 m/s
dan ortiq tezlik bilan), bu esa detallarning kaltalashuviga olib keladi.
Bir vaqtda mavjud bo‘luvchi ulagichlar orasida, bir yo‘nalishdagi toki
bo‘lgan o‘tkazgichlar o‘rtasida bo‘lgani kabi, elektromagnit FV
kuchlar
harakat qilib ularni yaqinlashtirish va birlashtirishga intiladi. Ammo
ulagichlar juda tez yemirilgani uchun bu jarayon nihoyasiga yetishga
ulgurmaydi.
Ulagichlardagi tok payvandlash mashinasining magnit maydoni bilan
o‘zaro ta’sirlashishi tufayli paydo bo‘lgan FK
kuchlar ularning uchqun
oraliqda siljishi payvandlash konturidan surib chiqarilishiga yordam
beradi.
Odatda erishning boshida haroratning erigan uchlarda taqsimlanishi
bir tekis bo‘lmaydi, ammo uchlar qizib borgani sari bu notekislik kamayib
boradi. Erish jarayoni uchun ulagichlarda tokning mahalliy zichligi yuqori
bo‘lishi va detallarning butun kesimiga o‘tkazilgan tokning o‘rtacha zichligi
5.8-rasm. Ikki tomonlama nuqtali payvandlashda tokning shuntlanishi:
a — shuntlanish sxemasi; b — shuntlanish mavjud bo‘lganda (1 egri chiziq) va mavjud
bo‘lmaganda (2 egri chiziq) II — II kesimda tokning taqsimlanishi.
38
kichik bo‘lishi xosdir.
Eritib payvandlashda qizish asosan tegish qarshiligida ajralib chiqadigan
qerish issiqlik hisobiga yuz beradi, bu qarshilikning qiymati ancha katta
bo‘ladi va uzoq vaqt mobaynida mavjud bo‘ladi:
Issiqlik ayni paytda detallar uchlari orasidagi tirqishdan chiqayotgan metallni qizdirishga ( ) va detallarga issiqlik uzatilishiga (
) sarflanadi. Bu jarayonni payvandlash rejimi parametrlari bilan ushbu
formula yordamida bog‘lash mumkin:
bu yerda: S — detallar kesimi, sm2
; g, c, l va m0
— payvandlanayotgan
metallning zichligi, solishtirma issiqlik sig‘imi, issiqlik o‘tkazuvchanligi
hamda yashirin erish issiqligi; T1
— erish paytida detallar uchlarining
harorati (erishning boshida xona haroratida, oxirida esa erish haroratiga
yaqin bo‘ladi; biroz qizdirib payvandlashda eritishning boshida T1
=Tqiz.);
Terish — eritishda chiqib ketadigan metallning o‘rtacha harorati bo‘lib, u
po‘lat uchun 2000°C ga teng; dT/dx — detal uchidagi harorat gradiyenti,
po‘latni payvandlashda dT/dx = 2000—5000°C/sm bo‘ladi.
Xulosa

Payvandlash kuchi F

pay erish bosqichida eng katta bo‘lmog‘i kerak, chunki
u jarayonning chayqalib to‘kilish sodir bo‘lishiga turg‘un bo‘lishini nazorat
qiladi. Metallning sD si katallashganda, masalan, payvandlashning qattiq
rejimlarida yoki issiqqa chidamli metallarni payvanlashda bu kuch ortadi.
U detallarni oldindan biroz qizdirish yo‘li bilan kamaytiriladi.
Belbog‘ metall ichki chegarasining harorati erish haroratiga yaqin bo‘ladi.
Belbog‘ metali hajmiy-zo‘riqqan holatda bo‘ladi, bunda siquvchi zo‘riqishlar detallar orasidagi tirqishni kattalashtirishga intiladi.
Bunda metallning ustki qatlamlari „cho‘kadi“ va yuzada elektrod ta’sirida
o‘yilgan joylar paydo bo‘ladi. Ichki chayqalib to‘kilish hosil bo‘lganda bu cho‘kish tezligi va o‘yiqlar o‘lchamlari keskin ortadi.

Foydalanilgan adabietlar.


1.Bolotov A.V.,SHepel G.A. «Elektrotexnologicheskie ustanovki» M.Vsshaya shkola. 1988god.
2.I.P.Evtyukova,L.S.Katsevich,N.M.Nekrasova,A.D.Svenchanskiy «Elektrotexnologicheskie ustanovki»pod redaktsiey A.D. Svenchanskogo, Energoatomizdat 1982 god.
3.I.I.Aliev «Spravochnik po elektrotexnike i elektrooborudovaniyu»
M.Vsshaya shkola.2000 yil.
4.M.M.Matbabaev «Elektrotexnologik qurilmalar»,o’quv qo’llanma FarPI 2002 iyl.