Konstruktsion materiallar texnologiyasi

2. Qanday materiallar plastmassalar deb ataladi? 
3. Murakkab tarkibli plastmassalar qanday materiallardan tayyorlanadi? 
4. Murakkab tarkibli plastmassalar tayyorlashda bog’lovchi sifatida qanday 
modda ishlatilishini aytib bering. 

---

 
9-MAVZU: 
METALLARDAN 
QUYMA 
DETALLAR 
OLISH 
TEXNOLOGIYASI
Reja
: 
1. Quymakorlikning mashinasozlikdagi o’rni, quyma materiallar xossalari va 
ularni aniqlash. 
2. Qoliplar, ularning materialga qo’yiladigan talablari, tarkibi va tayyorlanishi. 
3. Model komplekti, sterjenlarni tayyorlash. 
4. Qoliplarni qo’l va mashinalar yordamida qoliplash. 
5. Quymalar olishning maxsus usullari. 
Mashinasozlik sanoatida, turli mashina detallarining og’irlik jihatidan qariyb 50 % 
dan ortiqrog’i, traktorsozlikda 

60 % va stanoksozlikda esa 80 % ga yaqini 
metallardan quyma tarzida olinadi. Quymakorlikda bolg’alash, shtamplash, kesib 
ishlash va boshqa usullarida tayyorlanishi qiyin bo’lgan yoki mutlaqo tayyorlab 
bo’lmaydigan murakkab shaklli turli o’lchamdagi metall quymalari oson olinadi. 
Qirindiga o’tuvchi quyim qiymatining kamligi, chiqindilar (quyma sistema metali, 
brak quymalar) ning bevosita qayta eritilishi kabi afzalliklari tufayli katta iqtisodiy 
samara beradi. Texnik-iqtisodiy talablarga javob beradigan quymalar olishda 
foydalanadigan asosiy materiallarga cho’yanlar. po’latlar va rangli metall 
qotishmalari kiradi. Ayniqsa. ularning suyuqlanish temperaturasining pastligi, 
oquvchanligi kam kirishishi, ximyoviy tarkibining tekis bo’lishi, hamda arzonligi 
juda qo’l keladi. Ma`lumki, ximiyaviy tarkibiga. metalning qolipga qo’yilish 
temperaturasiga va boshqa ko’rsatgichlarga bog’liq. Masalan, sof metallar va 
evtektik qotishmalarning oquvchanligi qattiq eritmalarnikidan qattiq. eritmaniki esa 
qotishmalarda uglerodning grafit tarzida ajralishadi hajmning kattalanishi qolip 
bo’shlig’ining suyuq metall bilan yaxshi to’lishiga olib keladi. Ma`lumki, 
qotishmalarni qolipda sovishida Si uglerodning grafit tarzida ajralishga yordam 
bersa Mn uglerodni Fe da erishiga va grafit tarzida ajralishiga qarshilik ko’rsatadi. 
S ham grafitning ajralishiga qarshilik ko’rsatishi bilan birga qotishmaning mexanik 
xossalarini pasaytiradi. P esa qotishmaning oquvchanligini oshiradi. Metall 
temperaturasi oshganda uning oquvchanligi ham ortadi, unda erigan gazlar (N
2
, N
2
, 
O
2
, SO, SO
2
, SN
2
va boshqa gazlar) ham ortiq bo’ladi, bu esa quymaning mexanik 
xossalariga putur etkazadi. 
Metallarning oquvchanligi aniqlashda qolip materialidan ko’ndalang kesim yuzi 
0,56 sm
2
li trapetsiya shaklida spiral qolip tayyorlanib unga metall quyiladi. Olingan 
quyma spiralning uzunligiga qaraladi. Spiral quyma qancha uzun bo’lsa, metallning 
oquvchanligi shuncha yuqori bo’ladi. Quymalar olishda foydalaniladigan 
materiallar ichida talablarga cho’yanlar javob beradi. Ishlab chiqarilayotgan 
quymalarning 

70 % quyma cho’yanlarga, 

17 % po’latlarga, 

8 % boshqa xil 
cho’yanlarga va qolganlari ranglik qotishmalarga to’g’ri keladi. Ma`lumki, 
olinadigan quymaning tannarxi material xiliga. seriyasiga shakliga, massasiga va 
texnologik jarayonlarning mexanizatsiya va avtomatlashtirilganlik darajasiga 
bog’liq. 

---