Konstruktsion materiallar texnologiyasi

Metallar kristall panjaralari turlari. 
Eng oddiy kristall panjara kub 
panjaradir. Endi, metallarda qanaqa kristall panjaralar bo’lishini ko’rib o’tamiz. 
Kristall panjaraning eng oddiy turi kub panjarada atomlar (ionlar) yetarli darajada 
zich joylashgan emas, ammo metall atomlari (ionlari) bir-biriga imkoni boricha 
yaqinlashishga intiladi, buning natijasida boshqa tur kristall panjara hosil bo’ladi. 
Hajmi markazlashgan kub, yoqlari markazlashgan kub va atomlari zich joylashgan 
geksoganal panjaralar ana shunday panjaralar jumlasidandir. Umuman olganda, 
kristall panjaralarning yetti xil sistemasi mavjud, bo’lar: kub sistema, geksoganal 
sistema, tetroganal sistema, rombaedrik sistema, rombik sistema, monoklinik 
sistema va triklinik sistemadir. Kristall panjaralarning o’lchamlari panjara 
parametrlari, boshqacha aytganda, davrlari bilan ifodalanadi. Kub panjara o’z 
parametrlarining biri bilan aniqlanadi, chunki uning uchala parametri ham bir-biriga 
teng. Metallarning juda ko’pchiligi kub va geksogonal sistemada kristallanadi. 
Yoqlari markazlashgan kub panjarada ham, atomlari zich joylashgan geksoganal 
panjarada ham atomlar boshqa panjaradagiga qaraganda zichdir. Masalan, bu ikkala 
panjaraning har birida atomlar hajmi panjara hajmining 74% ini tashkil etadi, 
holbuki, hajmi markazlashgan kub panjarada atomlar hajmi butun panjara hajmining 
68 % iga tengdir, juda ozchilik metallar, masalan, qalay, marganes va boshqalar 
tetroganal sistemada ham kristallanadi. 
Hajmi markazlashgan kub panjara. 
Bunday kristall panjaraning elementar 
katakchasi 9 ta atomdan tuzilgan bo’lib, ularning 8 tasi kub katakchasining 
burchaklari uchida va bittasi kub markazida joylashgan bo’ladi. Bunday kristall 
panjara Fe (
a
), Cr (xrom), V (vannadiy), W, Mo, Li, Nv, Rb va boshqa metallarga 
xosdir. 
Yoqlari markazlashgan kub panjara. 
Bu tur kristall panjaraning elementar 
katakchasi 14 ta atomdan tuzilgan. Bunday panjarada metall atomlarining 8 tasi kub 
katakchasining burchaklari uchida va 6 tasi yon yoqlari markazida joylashgan 
bo’ladi. Bunday kristall panjara Al, Ci, Ni, Co, Rv, Au, Rt va boshqa metallarga 
xosdir.