Konstruksiyalar

71. Nima uchun siqiluvchi zona balandligining  
chegaraviy qiymati cho‘ziluvchi armaturaning klassiga,  
oldindan zo‘riqtirishning miqdoriga va betonning  
klassiga bog‘liq?
Armatura klassi qancha yuqori bo‘lsa, uning oquvchanlik 
chegarasi  σ
pl
 (σ
02
) ham shuncha yuqori bo‘ladi, shuningdek 
oquvchanlik chegarasiga mos keluvchi deformatsiyalar ε
pl
 (ε
02
) 
ham ortadi.
Chegaraviy balandlik x
R
 (ξ
R
) shunday kattalikki, u beton-
ning deformatsiyasini ε
bu
 ga, armaturaning deformatsiyasini ε
pl
 
(ε
02
) ga bir vaqtda erishishini ta’minlaydi. Agar berilgan klass-
dagi beton uchun ε
bu
 doimiy bo‘lsa, armatura klassi ortishi bi-
lan ε
pl
 ning qiymati o‘sib boradi, u holda x
R
 (ξ
R
) tabiiyki ka-
mayadi (30-a rasm).
ε
02
 va x
R
 xuddi shunday teskari bog‘liqlik yuqori mustah-
kamlikdagi (qattiq) po‘latlar uchun ham saqlanib qoladi, le-
kin u ning uzayishi ε
02
 juda katta bo‘lib, unga mos keluvchi 
chegaraviy baland lik x
R,02
 shunchalik kichikki (30-b rasmda-
gi 1-epyura), cho‘ziluvchi zonadagi darzlarning eni yo‘l qo‘yib 
bo‘lmaydigan darajada ochiladi (1 mm gacha va undan or-
tiq), salqilik ortib ke tishini aytmasa ham tushunarlidir. Agar 
bunday armaturani σ
sp
 kuchlanishgacha oldindan zo‘riqtirilsa, 
(30-v rasmdagi 1-nuqta), keyin qisilish kuchi betonga uzatilsa, 
oldindan zo‘riqishning yo‘qolishi va beton qisilishi natijasida 
qisqarishdan (2-nuqta) keyin armaturadagi kuchlanish (σ
sp2
–
ασ
bp
), deformatsiya esa ε
sp,0
 ni tashkil qiladi va undan keyin 
tashqi yuk qo‘yiladi. 
Shartli oquvchanlik chegarasi σ
02
 ga erishish uchun (3-nuq-
ta) armatura ∆ε
s
 = ε
02
–ε
sp,0
 ga uzayishi lozim, ya’ni oldindan 
zo‘riqtirilganidan kamroq (oldindan zo‘riqtirilmasa armatu-

---

49
ra 0 nuqtadan 2-nuqtani chetlab nuqtagacha yo‘lni bosib o‘ta-
di). Bu holat normal kesimning ishida ham o‘z aksini topadi: 
cho‘ziluv chi zonaning deformatsiyasi shu bilan birgalikda darz-
larning ochilish eni ham kamayadi, chegaraviy balandlik x
R
 esa 
ortadi. (30-b rasmdagi 2-epyura). Bu yerdan ko‘rinib turibdiki, 
boshqa barcha sharoitlar bir xil bo‘lganda oldindan zo‘riqish-
ning qiymati σ
sp
 qancha kam bo‘lsa ∆ε
s
 shuncha ko‘p bo‘ladi, 
x
R
 (yoki ξ
R
) esa shuncha kamayadi. 
g
v
b
a
 
30-rasm.
Betonning klassi ortishi bilan uning chegaraviy siqiluvchan-
ligi ε
bu
 kamayadi (33-savolga qaralsin). Agar berilgan armatura-
ning klassi uchun ε
pl
 ning qiymati doimiy bo‘lsa, ε
bu
 ning 
kama yishi bilan (betonning klassi ortishi natijasida) x
R
 ham 
kamayadi (30-g rasm).