|
2-§. Barchaning Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish
ko‘rishi zarurligi
Bu qonuniylik prinsipidan kelib chiqadi. Qonuniylik prinsipi
davlat faoliyati prinsipi bo‘lib, u ijtimoiy hayotning taraqqiyotiga
ijobiy ta’sir qiluvchi shartdir.
Qonuniylik prinsipi orqali davlat o‘z faoliyatini yuritib, ijtimoiy
munosabatlarni tartibga soladi.
Qonuniylik prinsipi – bu barcha davlat organlari, mansabdor
shaxslar, xizmatchilar, jamoat birlashmalari, nodavlat tashkilotlari
va fuqarolarning qonun va boshqa qonuniy hujjatlarga og‘ishmay
amal qilishidir. Bundan qonunlarga amal qilish barchaning vazifasi
ekanligi tushuniladi.
Prezidentimiz:
“Qonuniylik va huquq-tartibot tantana qilmasa,
shaxsning huquqlari va erkinliklari, qattiq intizom, ichki uyush-
qoqlik va mas’uliyat ustuvor bo‘lmasa, qonunlar va an’analar hur
-
mat qilinmasa, huquqiy davlatni tasavvur etib bo‘lmaydi”
1
,
–
deb
qonuniylikning ahamiyatini aniq ko‘rsatib bergan.
Konstitutsiyaning 16-moddasidagi: “Mazkur Konstitutsiyaning
birorta qoidasi O‘zbekiston Respublikasi huquq va manfaatlariga
zarar yetkazadigan tarzda talqin etilishi mumkin emas”, – degan
qoida ham qonuniylik prinsipini ta’minlovchi vositadir.
Davlat qonun yaratar ekan, avvalo, shu qonunlarga davlat
-
ning o‘zi rioya qilishi zarur.
1 Karimov I.A. O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li. – T.: O‘zbekiston, 1992.
– 17-bet.
114
D
avlat hokimiyatining amalga oshiruvi qonunchilik (vakillik
hokimiyati), ijro, sud hokimiyati, o‘z faoliyatini tashkil etishi, va
-
kolati, bir-biri bilan munosabatida faqat qonunlarga rioya qiladi.
Qonunlarni bevosita o‘zlari bajaradi yoki ularning bajarilishi cho
-
ralarini ko‘radi.
Qonuniylik prinsipi osoyishta hayot, rivojlanish va taraqqiyot,
yuksak turmush tarzi ozuqasidir. Qonuniylik prinsipi amal qil
-
ganda xavfsizlik, fuqarolarning huquq va erkinliklari ta’minlanadi.
Har bir fuqaro o‘z o‘rniga ega bo‘ladi.
Jamiyat va fuqarolar farovonligining muhim shartlaridan biri
bozor munosabatlari bo‘lsa, ana shu munosabatlarda ham qonuniy
-
lik prinsipi amal qiladi.
Davlatning iqtisodiy sohaga aralashuvini cheklovchi, tadbir
-
korlikni qo‘llab-quvvatlovchi, mulk shakllarining tengligini ta’min-
lovchi, iste’molchilar huquqlarini himoya qiluvchi qonunlarga amal
qilish qonuniylik prinsipining ajralmas qismidir.
Oila munosabatlarining Konstitutsiya va qonunlar bilan tar-
tibga solinishi, shu qonunlarga rioya qilish zarurligi qonuniylik
prinsipi doirasining juda ham kengligini ko‘rsatadi.
Qonuniylik prinsipiga amal qilish qonunlarning obro‘sini
kuchaytiradi.
Shuning uchun jamiyat a’zolarini faqat qonunlarni hurmat qi-
lish ruhida tarbiyalash o‘ta muhimdir. Bunda ham eng ta’sirli,
samarali chora shaxsiy o‘rnakdir.
Barcha mansabdorlar, xizmatchilarning mansab darajasidan,
jamiyat va davlat oldidagi xizmatlaridan qat’i nazar, qonunlarga
rioya qilishi oddiy fuqarolar uchun katta o‘rnak va saboq bo‘ladi.
O‘zi qonunlarga rioya qilmaydigan, uni har damda buzadigan,
chetlab o‘tadigan rahbarlarni, boshqalarning qonunga rioya etishi
haqidagi da’vati, ko‘rsatmasi hech qanday natija bermaydi.
Qonuniylikka erishishning ko‘plab vositalari qatorida har qan
-
day qonun buzilishiga (u kattami, kichikmi) tegishli chora ko‘rish
muhim o‘rin tutadi.
Jamiyatda qonun buzilishining har qanday ko‘rinishiga muro
-
sasizlik kayfiyatini shakllantirish, qonun buzilishlariga qarshi ko‘ri-
115
layotgan choralarni ommaviylashtirish, qonuniylikni ta’minlashda
muhim rol o‘ynashi mumkin.
Bu, eng avvalo, qonuniylik prinsipining amaliy ifodasidir.
Qonunlar turli qoidalarni o‘rnatadi. Qonun qoidalari xalq xohish-
irodasining hujjatda aks etishidir. Ana shuning uchun ham ularga
amal qilish, qonunlarga muvofiq ish olib borish zarurdir.
Rivojlangan mamlakatlarning tajribasiga nazar solsak, albatta
shu mamlakatda davlat faoliyati, uning organlari faoliyati, mansab
-
dor shaxslar va xizmatchilar faoliyati, jamoat birlashmalari, barcha
nodavlat tashkilotlari qonunlarga muvofiq ish ko‘rganining guvohi
bo‘lamiz.
Qonunga amal qilish rivojlanish va farovonlik garovi ekanligi
tajribada isbotlangan. Shuning uchun Konstitutsiyaning 15-mod
-
dasida: “Davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat
birlashmalari, fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish
ko‘radilar”, – degan qoida o‘z o‘rnini topgan. Bu qoidani qonuniy
-
lik prinsipining asosiy sharti deyish ham mumkin.
Jahon davlatchilik tajribasiga o‘zining ma’lum hissasini qo‘sh-
gan milliy davlatchiligimiz rivojlanish tarixida ham qonun va bel
-
gilangan tartib-qoidalarga amal qilish muhim masala hisoblangan
-
ligi ma’lum.
Sohibqiron Amir Temur davlatining rivojlanishi tartib-qoida
-
larga amal qilish natijasida bo‘lganligi, keyinchalik u barpo etgan
saltanatning tarqalib ketishi va nihoyat mustamlaka asoratlariga
tushib qolishimizda qonun-qoidalarga rioya qilish susayganligi
ma’lum sabablardan bo‘lgan.
Qonunlarga muvofiq ish ko‘rmaslik, oqibat natijada, har qan
-
day davlat organlari faoliyatining buzilishiga olib kelib, bu davlat
organlariga nisbatan ishonchsizlikni keltirib chiqaradi.
Qonunlarga rioya qilmaslik kimgadir ma’lum vaqt yoki mud
-
dat davomida manfaat keltirishi mumkin. Lekin, keyinchalik esa,
bu katta zararlar keltirishi, fuqaro, xalq manfaatiga katta ziyon
yetkazishi mumkin.
Qonunga rioya etish barcha organlar uchun zarur, ayniqsa, bu
huquq-tartibot organlari, qonuniylikni ta’minlovchi organlar faoli
-
yatida o‘ta zarurdir.
116
Qonunlarda inson hayoti, sog‘lig‘i, boyligi, xavfsizligi haqida
-
gi qoidalar belgilangani uchun ularga rioya qilmaslik inson hayoti,
sog‘lig‘i, xavfsizligi, boyligiga katta zarar yetkazadi. Qonun huj-
jatlariga rioya qilmaslik faqat bir rasmiy hujjatni bajarmaslikning
o‘zi emas, u inson, uning huquq va erkinliklari, sha’ni, qadr-qim
-
mati, xavfsizligi, mol-mulkiga taalluqli bo‘lganligi uchun ularga
amal qilmaslik yuqoridagilarning barchasiga tajovuzdir.
Jamiyatda qonunlarni qabul qilish asosiy maqsad emas, unga
amal qilish asosiy maqsad bo‘lib qolishi zarur. Shuning uchun ham
Konstitutsiya va qonunlarga rioya etish zarur. Bu konstitutsiyaviy
burch ham hisoblanadi. Rioya etish ixtiyoriy amalga oshirilmaga
-
nida majburlov choralari orqali ta’minlanadi.
Qonuniylikda yana bir muhim masala boshqa normativ-huqu
-
qiy hujjatlarning Konstitutsiyaga zid kelishi mumkin emasligi
bo‘lib, bu qoida Konstitutsiyaning 16-moddasida o‘z aksini topgan.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
