Konstitutsiyaviy

5-§. Konstitutsiya – qonunchilik asosi

Konstitutsiyaning yuridik xususiyatlaridan biri sifatida uning 

boshqa huquqlar uchun baza, asos bo‘lishi ko‘rsatilgan edi. Qonun 

huquq  ifodalanadigan  asosiy  hujjatlardan  biri  bo‘lganligi  sababli, 

uning vujudga kelishida ham konstitutsiyani asos, baza deb hisob-

lashimiz mumkin.

Eng avvalo shunga e’tibor berish kerakki, qabul qilinadigan 

qonunlar konstitutsiyaga zid bo‘lmasligi kerak. Bu qonunlarni ya

-

ratishdagi asosiy prinsip. Ikkinchidan, qabul qilinadigan qonunlar 

konstitutsiya  normalariga  tayanishi,  uni  hayotga  tatbiq  qilishni 

nazarda  tutishi,  konstitutsiyada  nazarda  tutilgan  qoidani  yanada 

to‘laroq tartibga solishni maqsad qilishi shart.

Masalan,  Konstitutsiyaning  37-moddasida:  “Har  bir  shaxs 

mehnat  qilish,  erkin  kasb  tanlash,  adolatli  mehnat  sharoitlarida 

ishlash va qonunda ko‘rsatilgan tartibda ishsizlikdan himoyalanish 

huquqiga egadir”, – deb belgilangan. Bu mehnat munosabatlari-

ning asoslarigina hisoblandi, mehnat munosabatlari shular bilan

-

gina tugamaydi. Ular juda keng. Endi shu asosiy mehnat munosa

-

batlaridan kelib chiqadigan boshqa munosabatlar mehnat qonunlari 

bilan  tartibga  solinadi.  Demak,  konstitutsiya  mehnat  qonunini 

yaratish uchun asos bo‘ldi.

Xuddi  shuningdek,  konstitutsiyada  belgilangan  ijtimoiy 

ta’minot olish masalasi, tibbiy xizmatdan foydalanish, bilim olish 

masalalari  yoki  atrof  tabiiy  muhitga  ehtiyotkorlik  bilan  munosa

-

batda bo‘lish masalasi, harbiy xizmatni o‘tash burchlari ham har 

tomonlama tartibga soluvchi qonunlar bo‘lishini taqozo etadi.

Konstitutsiyaning ko‘pchilik moddalarida esa, shu masala qo

-

nun bilan tartibga solinishi tartibi aniq ko‘rsatib qo‘yilgan. Masa

-

---

46

lan, referendum masalasini belgilagan 9-modda, fuqarolik masala-

sini belgilagan 21-modda, fuqarolarning murojaat qilishi haqidagi 

35-modda,  Prezident  saylovlariga  taalluqli  90-modda,  Vazirlar 

Mahkamasiga  taalluqli  98-modda,  mahalliy  hokimiyat  organlari 

faoliyatiga  taalluqli  102,  103-moddalar,  o‘zini  o‘zi  boshqarish  or

-

ganlari  faoliyatiga  taalluqli  105-modda,  saylov  tizimiga  taalluqli 

117-modda,  Prokuratura  faoliyatiga  taalluqli  120-modda,  qurolli 

kuchlar faoliyatiga taalluqli 125-moddalarida shu masalalar qonun 

bilan tartibga solinishi ko‘rsatib o‘tilgan.

Konstitutsiya  qonunchilik  asosi  deganda  konstitutsiyaning 

o‘zida qonun qabul qilish va e’lon qilish jarayoni asoslari belgilab 

qo‘yilganligini ham ko‘rsatish mumkin. 

Konstitutsiyaning 78-moddasida Oliy Majlis qonun chiqaruvchi 

hokimiyatni  amalga  oshirishi  belgilab  qo‘yilgan.  83-moddasida  qo

-

nunchilik tashabbusiga ega subyektlar doirasi belgilangan va 84-mod

-

dada qonun yaratish jarayoni mustahkamlangan. Unga asosan, qo

-

nun Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilinib, Senat tomonidan 

ma’qullanib, O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti tomonidan im

-

zolangach va qonunda belgilangan tartibda rasmiy nashrlarda e’lon 

qilingach,  yuridik  kuchga  ega  bo‘ladi.  Qonunlar  oddiy  ko‘pchilik 

ovoz  bilan,  konstitutsiyaviy  qonunlar  mutloq  ko‘pchilik  ovoz  bilan 

(O‘zbekistonda uchdan ikki qism ovoz bilan) qabul qilinadi. 

Qonun qabul qilish jarayoni keng ravishda darslikning boshqa 

mavzularida bayon qilinadi.