Konstitutsiyaviy

3-§. Sudlarni tashkil qilish tartibi

Boshqa hokimiyat organlari kabi sud hokimiyati organlari ti

-

zimini tashkil etish, vakolatlarini belgilash Oliy Majlis palatalari-

ning birgalikdagi vakolatlariga kiradi (Konstitutsiyaning 78-mod

-

dasi 5-bandi).

Bu bandda sudlarni tashkil etish tartibi deganda sud organ

-

lariga sudyalarni saylash yoki tayinlash masalasi ko‘rinadi.

Sud hokimiyat tarmog‘i bo‘lib, ma’lum sud organlaridan ibo

-

rat bo‘lsa, sud organlari asosan sudyalardan iborat bo‘ladi.

Sud hokimiyati tizimiga kiruvchi Konstitutsiyaviy sud, Oliy 

sud  va  uning  quyi  pog‘onadagi  organlari,  Oliy  xo‘jalik  sudi  va 

uning quyi pog‘onadagi sudlari turli yo‘llar: saylash va tayinlash 

yo‘li bilan vujudga keladi.

Konstitutsiyada  sud  hokimiyatining  tizimida  birinchi  bo‘lib 

Konstitutsiyaviy sud ko‘rsatilgan. Shuning uchun avval shu sud 

a’zolari (sudyalar)ning lavozimga saylanishini ko‘rib chiqamiz.

---

495

Qonunga asosan K

onstitutsiyaviy sud – Konstitutsiyaviy sud 

Raisi, Rais o‘rinbosari va Qoraqalpog‘iston Respublikasidan say

-

langan sudyani qo‘shgan holda sudning yana besh a’zosidan ibo

-

rat tarkibda tashkil topadi.

Konstitutsiyamizning  80-moddasi  2-bandiga  binoan  Konsti

-

tutsiyaviy sud O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga 

binoan, Oliy Majlis Senati tomonidan saylanadi. Konstitutsiyaning 

93-moddasi, 13-bandida sud raisi, sudyalarni Senatga O‘zbekiston 

Respublikasi  Prezidenti  taqdim  etishi  huquqi  belgilangan  (Oliy 

sud raisi, sudyalari, Oliy xo‘jalik sudi raisi, sudyalari ham Prezi

-

dent tomonidan taqdim qilinishi Konstitutsiyaning shu moddasida 

belgilab qo‘yilgan).

Konstitutsiyaga asosan, Konstitutsiyaviy sud siyosat va huquq 

sohasidagi mutaxassislar orasidan sud raisi, rais o‘rinbosari, sud-

yalardan iborat tarkibda saylanadi. Sudyalarning bittasi, albatta, 

Qoraqalpog‘iston Respublikasi vakili bo‘lishi shart. Bu Konstitu-

tsiyaviy sud raisi o‘rinbosari va sudyalarga qo‘yiladigan Konstitu-

tsiyaviy talab hisoblanadi. Qonunda Konstitutsiyaviy sud sudyalari 

oldiga yana shaxsning yuksak ma’naviy fazilat va zarur malaka 

egasi bo‘lishi talabi qo‘yiladi.

Bundan tashqari, Konstitutsiya va qonunga asosan, Konsti

-

tutsiyaviy  sud  sudyalari  deputat  bo‘la  olmaydilar,  siyosiy  parti

-

yalar va harakatlarning a’zosi bo‘lishi va boshqa haq to‘lanadigan 

lavozimni egallashi mumkin emas.

Konstitutsiyaviy  sud  sudyasi  Prezident  oldida  qasamyod 

qabul qiladi. Sudyaning vakolatlari quyidagi hollarda to‘xtatiladi:

-  u jinoiy javobgarlikka tortilganida;

-  sudyalik lavozimiga to‘g‘ri kelmaydigan faoliyat bilan shu-

g‘ullanganda;

-  sudyaning qonuniy kuchga kirgan qarori bilan u bedarak 

yo‘qolgan deb hisoblanganda.

Konstitutsiyaviy sud sudyasining vakolatlari quyidagi hol-

larda Oliy Majlis Senatining qarori bilan muddatidan ilgari tu

-

gatiladi:

-  sudyalik qasamyodini buzganda;

-  iste’foga chiqish to‘g‘risida iltimos qilganda;

---

496

-  unga nisbatan qonuniy kuchga kirgan sudning ayblov huk-

mi bo‘lsa;

-  sudya ogohlantirilgandan yoki uning vakolatlari to‘xtatilga-

nidan keyin ham o‘z vazifasiga to‘g‘ri kelmaydigan faoliyatni da

-

vom ettirsa;

-  uzoq davom etadigan kasallikka uchrasa;

-  fuqarolikni yo‘qotsa.

Konstitutsiyaviy  sudning  sudyasi  o‘z  vakolatlari  davrida  al

-

mashtirilmaydi.  Konstitutsiyaviy  sudyalar  daxlsizlik  huquqidan 

foydalanadi,  ya’ni  ular  Senatning  roziligisiz,  uning  majlislari 

o‘rtasida Senat Kengashining roziligisiz jinoiy javobgarlikka tor

-

tilishi, hibsga olinishi yoki sud tomonidan ma’muriy jazoga torti

-

lishi mumkin emas.

Sudyalarga  nisbatan  jinoiy  ish  faqat  Bosh  prokuror  tomo

-

nidan  qo‘zg‘atiladi.  Sudyani  majburiy  keltirish,  ushlab  turish, 

shahsiy ashyolari, yuki, transporti, turar joyi yoki xizmat binosini 

ko‘zdan kechirish, tintuv qilish mumkin emas.

Umumiy  yurisdiksiyali  sudlari  va  xo‘jalik  sudlari  raislari, 

o‘rinbosarlari, sudyalarni saylash (tayinlash) tartibi ularga qo‘yila-

digan talablar deyarli o‘xshash. Shuning uchun bu yerda ularni 

alohida ajratib ko‘rsatishga hojat yo‘q.

Bu  sudlar  markaziy  (oliy)  va  hududiy  sudlarga  bo‘lingani 

uchun ularning tashkil bo‘lishida farq bor.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi va Oliy xo‘jalik sudini Kons-

titutsiyaning  80-moddasi  3,  4-bandlariga  binoan,  Oliy  Majlisning 

Senati saylaydi. Oliy sud, Oliy xo‘jalik sudi raisi va ularning sud

-

lari  nomzodlari  Konstitutsiyaning  93-moddasi  13-bandiga  binoan, 

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan taqdim etiladi.

O‘zbekiston  Oliy  sudi  va  Oliy  xo‘jalik  sudi:  Rais,  raisning 

birinchi  o‘rinbosari  va  o‘rinbosarlari,  sudlov  hay’atlarining  rais

-

lari, sudyalardan iborat bo‘ladi.

Viloyat, tumanlararo, tuman, shahar, harbiy va xo‘jalik sud

-

lari (shu jumladan, fuqarolik va jinoyat sudlari) O‘zbekiston Prezi

-

denti tomonidan tayinlanadi va lavozimdan ozod etiladi.

Qoraqalpog‘iston Respublikasi sudyalari, Jo‘qorg‘i Kenges 

raisining  O‘zbekiston  Prezidenti  bilan  kelishilgan  taqdimno

-

---

497

masiga asosan Jo‘qorg‘i Kenges tomonidan saylanadi yoki ta-

yinlanadi.

Bu darajadagi sudyalarni lavozimga tayinlash va lavozimdan 

ozod  qilishda  O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentiga  Prezident 

huzurida  tuzilgan  Sudyalarni  tanlash  va  lavozimlarga  tavsi

-

ya etish

 bo‘yicha Oliy Malaka komissiyasi yordam beradi. Shu 

komissiya tavsiyasi asosida Prezident sudyalarni lavozimga tayin

-

laydi hamda lavozimdan ozod etadi.

Umumiy yurisdiksiya va xo‘jalik sudlari sudyalari bo‘lib sayla-

nuvchi nomzodlar oldiga ham qonun bir necha talablarni qo‘yadi.

O‘ttiz  yoshdan  kichik  bo‘lmagan,  oliy  yuridik  ma’lu-motga, 

yuridik  ixtisos  bo‘yicha  kamida  uch  yillik  mehnat  stajiga  ega 

bo‘lgan hamda malaka imtihonini topshirgan O‘zbekiston Respub

-

likasi  fuqarosi  tumanlararo,  tuman  (shahar)  sudi,  xo‘jalik  sudi 

sudyasi bo‘lishi mumkin.

Oliy yuridik ma’lumotga hamda yuridik ixtisos bo‘yicha kami

-

da besh yillik, shu jumladan, qoida tariqasida, sudya bo‘lib kamida 

ikki yillik mehnat stajiga ega bo‘lgan va malaka imtihonini topshir

-

gan O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi Qoraqalpog‘iston Respub

-

likasi Oliy sudi, viloyat sudi, Toshkent shahar sudi, O‘zbekiston 

Respublikasi Harbiy sudi sudyasi bo‘lishi mumkin.

Oliy  yuridik  ma’lumotga  hamda  yuridik  ixtisos  bo‘yicha 

kamida  yetti  yillik,  shu  jumladan,  qoida  tariqasida,  sudya 

bo‘lib kamida besh yillik mehnat stajiga ega bo‘lgan va mala

-

ka  imtihonini  topshirgan  O‘zbekiston  Respublikasi  fuqarosi 

O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi, Oliy xo‘jalik sudi sudyasi 

bo‘lishi mumkin.

Haqiqiy harbiy xizmatni o‘tayotgan, ofitserlar tarkibiga kiruv-

chi harbiy unvonga ega bo‘lgan va ushbu moddadagi talablarga 

javob  beradigan  O‘zbekiston  Respublikasi  fuqarosi  harbiy  sud 

sudyasi bo‘lishi mumkin.

Harbiy  sudlar  sudyalariga  “Umumiy  harbiy  majburiyat  va 

harbiy xizmat to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni, har

-

biy ustavlar, harbiy xizmatchilar uchun belgilangan, shuningdek 

ushbu Qonunda nazarda tutilgan huquqiy va ijtimoiy himoyalash 

choralari tatbiq qilinadi.

---

498

Bu  yerda  sudlarning  darajasiga  qarab  turli  talablar  qo‘yilgan, 

lekin hammasida ham oliy yuridik ma’lumotga ega bo‘lish talabi bor.

Sudyalar qasamyod qabul qiladi. Qasamyod yuqori sud orga

-

nida qabul qilinadi. 

Sudyalarning mustaqilligi alohida kafolatlanadi. Shu asosda: 

sudyaga  nisbatan  hurmatsizlik  uchun  javobgarlik;  sud  ishlariga 

aralashishga  yo‘l  qo‘yilmaslik,  sudyalarning  daxlsizligi;  sudya-

larning  vakolatini  to‘xtatish  va  vakolatlarini  muddatidan  ilgari 

tugatishning  alohida  tartibi  belgilanishi;  sudyalarning  intizomiy 

javobgarligi; sudyalarning moddiy ta’minoti; sudya va uning oila 

a’zolarini  ijtimoiy  himoyalash  choralari  “Sudlar  to‘g‘risida”gi 

(yangi tahrirda) Qonunda belgilangan.

Umumiy  yurisdiksiya  sudlari  va  xo‘jalik  sudlari  sudyalari 

ham boshqa haq to‘lanadigan ishlarda ishlay olmaydi va siyosiy 

partiyalarga a’zo bo‘lmaydi.