Konstitutsiyaviy

4-§. O‘zbekiston Respublikasining bank tizimi

Bank  tizimi  O‘zbekiston  Respublikasi  Moliya  tizimining 

asosiy bo‘g‘inlaridan biri hisoblanadi.

Bank tizimining yuqori, ya’ni birinchi pog‘onasi O‘zbekiston 

Respublikasining Markaziy banki bo‘lib, u bank tizimiga rahbar

-

lik qiladi, bank sohasidagi qoidalarni o‘rnatadi, tijorat banklarini 

nazorat qiladi.

---

529

O‘zbekiston  Respublikasi  Markaziy  Bankining  davlat  orga

-

ni  sifatidagi  huquqiy  maqomi  avvalo  O‘zbekiston  Respublikasi 

Konstitutsiyasida  belgilangan.  Konstitutsiyaning  124-moddasida 

“O‘zbekiston Respublikasining bank tizimini respublika Markaziy 

banki boshqaradi”, – deyilgan.

Davlat  organi  sifatida  O‘zbekiston  Respublikasi  Markaziy 

Banki o‘z vakolatlari doirasida O‘zbekiston Respublikasi hududida 

barcha shaxslar tomonidan ijro etilishi majburiy bo‘lgan normativ 

hujjatlarni qabul qiladi. Markaziy Bank to‘g‘risidagi Qonunning 

7-moddasiga  binoan,  O‘zbekiston  Respublikasi  Markaziy  Banki-

ning me’yoriy hujjatlari agar Markaziy Bank tomonidan chiqari-

ladigan  normativ  huquqiy  hujjatlar  turli  yuriqnomalar,  qoidalar, 

tartiblar va ko‘rsatmalarni o‘z ichiga oladi.

O‘zbekiston  Respublikasi  Markaziy  Banki  bir  qator  funksi

-

yalarni amalga oshiradi. Bunday funksiyalarga:

a) iqtisodni pul-kredit tartibiga solish;

b) banklar faoliyatini tartibga solish;

d) bank nazorati;

e) valyutani tartibga solish;

f) to‘lov tizimini tashkil qilish va boshqarish kiradi.

O‘zbekiston  Respublikasi  Markaziy  Banki  davlat  organi 

sifatida boshqa davlat organlaridan farq qiladi.

O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining boshqa davlat 

organlaridan birinchi farqi shundaki, u iqtisodiy mustaqil tashkilot 

hisoblanib, sarf-xarajatlari o‘z foydasi hisobidan qoplanadi. Ya’ni, 

Markaziy  Bank,  bevosita  xo‘jalik  faoliyatini  amalga  oshiradi  va 

foyda ko‘radi. Natijada shu foyda evaziga o‘z faoliyatini amalga 

oshiradi. Boshqa davlat organlarining faoliyati esa, Davlat budjeti 

mablag‘lari hisobidan amalga oshiriladi.

O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining boshqa davlat 

organlaridan ikkinchi farqi shundaki, u faqat Oliy Majlisga hisobot 

beruvchi  tashkilotdir.  Boshqa  davlat  organlari  Vazirlar  Mahka

-

masi boshqaradigan davlat organlari tizimiga kiradi. O‘zbekiston 

Respublikasi Markaziy Bankining mustaqilligi birinchi navbatda 

uning  pul-kredit  siyosatiga  ijro  organlaridan,  avvalo  Vazirlar 

Mahkamasidan mustaqilligini ta’minlashga yo‘naltirgan.

---

530

Bank  tizimining  ikkinchi  pog‘onasini  turli  tijorat  banklari 

tashkil qiladi. Bu – universal, ya’ni bank operatsiyalarining ham

-

ma turlarini bajaradigan va ixtisoslashgan, ya’ni iqtisodning aniq 

tarmoqlariga  xizmat  ko‘rsatadigan  yoki  bank  operatsiyalarining 

ba’zi bir turlarini ko‘p bajaradigan banklar; filiallarga ega bo‘lgan 

va filiallari mavjud bo‘lmagan banklar; O‘zbekiston banklari, chet 

el sarmoyasi ishtirokidagi banklar va chet el banklarining sho‘ba 

banklari va hokazo banklardir.

Tijorat bankining aniq ta’rifi katta amaliy ahamiyatga ega. Ti

-

jorat bankining ta’rifi bank nomidagi tashkilot yoki subyekt nima 

o‘zi, uning huquqiy maqomi qanday, uning vakolatlari nimadan 

iborat, u xo‘jalik muomalasida qanday ishtirok etadi va shu kabi 

muhim huquqiy savollarga javob beradi.

Respublikaning moliya va kredit tizimi qandayligi mamlakat

-

ning  taraqqiyotiga  katta  ta’sir  qiladi.  Shuning  uchun  ularni  ta

-

komillashtirishga  doimo  e’tibor  beriladi.  Bank  va  moliya  tizimi

-

dagi islohotlarni chuqurlashtirishda iqtisodiy islohotlarning roli 

muhim ekanligi Oliy Majlis palatalarining 2005-yildagi qo‘shma 

majlisida alohida ta’kidlandi hamda bank va moliya tizimlaridagi 

islohotlarni chuqurlashtirish ustuvor vazifalardan biri sifatida bel

-

gilandi

 1

.