190
xüsusi xassələrinə görə fərqlənirlər. Bu məhsulların
karbohidrogen molekuluna daxil edilmiş naften radikalı onlara
xüsusi xassə verir: Donma temperaturunu aşağı salır,
termoksidləşmə və hidrolitik stabilliyini, özlülük- temperatur
xassələrini, plastifikasiya, mexaniki, antikorroziya və digər
xassələrini yaxşılaşdırır.
Naften turşularının mürəkkəb efirləri daha qiymətli
xassəli malik üzvi birləşmələrdəndir.
Naften turşularının mürəkkəb efirləri polimer materiallar
üçün plastifikator, yüksək istismar xassəli sintetik sürtkü
yağları, həlledicilər, sintetik kauçuk üçün monomerlər,
korroziya inhibitorları, energetika sənayesində hermetik və
kleylər və başqa maddələr kimi geniş istifadə edilir. Naften
turşularının mürəkkəb efirlərinin istifadə sahəsi bununla
məhdudlaşmır, neft kimya sintezinin inkişafı ilə onların istifadə
diapazonu daha da genişlənə bilər.
Bütün hallarda son məhsulların xassələri yüksək
dərəcədə naften radikalının təbiəti və quruluşundan asılı
olacaqdır. Bütün bunları nəzərə alsaq, naften turşuları əsasında
mürəkkəb aromatik efirlərin alınması üçün effektiv üsulların
işlənib hazırlanması olduqca perspektivli istiqamət hesab edilir.
Neft naften turşuları əsasında aromatik efirlərin alınması
məqsədi ilə Azərbaycanın dəniz neftləri qarışığının kerosin-
qazoyl fraksiyalarından ayrılmış turşuları xammal kimi istifadə
edilmişdir.
Ayrılmış xam naften turşularının fiziki – kimyəvi
göstəriciləri aşağıdakı kimi olmuşdur:
1. Xam turşunun turşu ədədi, mq KOH/q
2. Üzvi hissənin miqdarı, % (küt)
- Sabunlaşmayanlar . . . . . . . . . . . . 220,5
- Naften turşuları . . . . . . . . . . . . . 24, 7
3. Təmiz naften turşuları:
- turş ədədi, mq KOH/q . . . . . . . . . . . 263,3
- sıxlığı 20
o
C kq/m
3
. . . . . . . . .. . . . . . 963,0
191
- şüasındırma əmsalı, n
D
20
. . . . . . . . . . 1,4577
4. Özlülüyü, m
2
/s
- 40
o
C- də,
40
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6,6
- 100
o
C- də
100
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1,97
Molekul kütləsi (turşu ədədinə görə) . . . . . . .212,7
Kerosin- qazoyl faksiyasından ayrılmış xam naften
turşularının neytral karbohidrogenlərdən təmizlənməsi binar
həlledicilərin köməyi ilə aparılmışdır və nəticədə 98,8% təmiz
neft turşuları alınmışdır.
Təmizlənmiş turşunun tərkib və xassələrini öyrənmək
məqsədilə, sonuncular metil efirlərinə çevrilmişdir. Naften
turşularını metil efirlərinə çevirmək mümkün qədər qala bilən
qarışıqlardan təmizləmək zərurətindən irəli gəlmişdir.
Neft naften turşularının metil efiləri yüksək reaksiya
qabiliyyətli xloranhidridlərinin metil spirti ilə asilləşmə
reaksiyasından alınmışdır. Reaksiya aşağıdakı sxem üzrə
aprılmışdır:
Neft naften turşularının RCOOCH
3
qarışıq efirlərini daha
dəqiq tədqiq etmək üçün onları vakuum altında 5
o
C- lik dar
fraksiyalara ayırmışlar. Onların sıxlığı, şüasındırma əmsalı,
turşuluğu və sabunlaşma ədələri təyin edilmişdir.
Təmizlənmiş turşuların fiziki – kimyəvi xassələrini
öyrənmək məqsədi ilə hər bir dar efir fraksiyası əks soyuducu
ilə təchiz edilmiş su hamamında kalium hidrooksidin spirtli
məhlulu ilə qaynatmaq yolu ilə sabunlaşdırılmışdır. Miqdar
nisbətləri belə olmuşdur: 100 q naften turşusunun metil efirinə
250 ml 96%- li etil spirti və 100 ml 35% - li kalium hidroksid
məhlulu sabunlaşmanın qutarması götürülən nümunənin artıq
miqdarı ilə distillə olunmuş suda həll olması ilə təyin
edilmişdir. Qaynatdıqdan sonra spirt (adətən 6- 8 saat
qaynadıqdan sonra) qovulmuşdur, qalıq isə açıq qabda su
hamamında spirtin iyi kəsilənə qədər uzun müddət
qızdırılmışdır. Spirti ayırdıqdan sonra neft turşularının
HCl
RCOOCH
OH
CH
RCOCL
3
3
192
sabunlaşmayan kalium sabunu distillə edilmiş suda həll
edilmişdir.
Bunun üçün karbohidrogenlərdən qismən təmizlənmiş
naften turşuları yüsək reaksiya qabiliyyətli xloranhidridlərə
çevrilmişlər. Xloranhidridlərin alınması turşularla tionilxloridin
qarşılıqlı təsiri reaksiyasından alınmışdır.
Naften turşularının xdloranhidridlərinin fiziki- kmyəvi
xasələri aşağıda verilmişdir.
7
,
257
,
7
,
13
%
,
/
3
,
1067
,
4927
,
1
,
10
27
,
0
/
188
106
3
20
4
20
4
M
Cl
m
kq
n
MPa
C
T
D
o
qay
Do'stlaringiz bilan baham: 
