Konferensiyasi

ُ
َُهٌِرَّنا
ُ
َُنى قِفْى ٌ
ُ
ُْم هَنا َىْمَأ
ُ
ًِف
ُ
ُِمٍِبَس
ُ
َُِّاللّ
ُ
ُِمَثَمَك
ُ
ُ تَّبَح
ُ
ُْتَتَبْوَأ
ُ
َُعْبَس
ُ
َُمِباَىَس
ُ
ًِف
ُ
ُ ِم ك
ُ
ُ تَه بْى س
ُ
ُ تَئاِم
ُ
ُ تَّبَح
«Аллоҳ йўлида молларини эҳсон
(савоб)
 қилувчилар мисоли гўѐ бир донга 
ўхшайдики, у ҳар бир бошоғида юзтадан дони бўлган еттита бошоқни ундириб 
чиқаради»
[1]. 
ُْهَم َو
ُ
ُْك ِسْش ٌ
ُ
َُِّللّاِب
ُ
اَمَّوَأَكَف
ُ
َُّسَخ
ُ
َُه ِم
ُ
ُِءاَمَّسنا
ُ
ُ ه فَطْخَتَف
ُ
ٍَُّْطنا
ُ س
ُ
ُْوَأ
ُ
يِىْهَت
ُ
ُِهِب
ُ
ُ حٌ ِسنا
ُ
ًِف
ُ
ُ ناَكَم
ُ
ُ قٍ ِحَس
«Ким Аллоҳга ширк келтирса, бас, у гўѐ осмондан қулаган ва уни 
қушлар 
(ўлжа қилиб)
 олиб кетган ѐки уни
(қаттиқ)
 шамол йироқ жойларга 
учириб кетгандек»
[2]. 
Ижодий асарларда бўлганидек, Қуръони карим сураларининг баѐнида ҳам бир 
усул қўллаш билан кифояланилган эмас. Турли сураларда турли усул ифода этилган. 
Масалан: баъзи суралар алифбо ҳарфлари — مح , ق , ملا билан бошланган бўлса, 
баъзилари Аллоҳга ҳамду сано — لَ للِ دْمَحلا билан, яна баъзилари хитоб اَهُّيَأ اَي билан 
бошланган. Баъзи сураларнинг бошланишидаѐқ бевосита мақсадга киришилган. 
Масалан: 
َُهٌِرَّنا
ُ
او سَفَك
ُ
اوُّدَص َو
ُ
ُْهَع
ُ
ُِمٍِبَس
ُ
َُِّاللّ
ُ
َُّمَضَأ
ُ
ُْم هَناَمْعَأ
«Кофир бўлган ва
(ўзгаларни ҳам)
 Аллоҳ йўлидан тўсган кимсаларнинг 
амалларини (Аллоҳ) зое кетказур»
[3]. 
ُ ةَءا َسَب
ُ
َُهِم
ُ
َُِّاللّ
ُ
ُِهِنى س َز َو
ُ
ىَنِإ
ُ
َُهٌِرَّنا
ُ
ُْم تْدَهاَع
ُ
َُه ِم
ُ
َُهٍِك ِسْش مْنا
«
(Бу)
 Аллоҳ 
ва 
унинг 
пайғамбаридан 
сизлар
(билан)
 аҳдлашган 
мушрикларга
(нисбатан)
 ора очиқдир»
[4]. 
Қуръони Каримнинг яна бир мўъжизавий жиҳати шундаки, унинг оятлари ўта 
балоғатли ва фасоҳатли, аммо лафзи қисқа бўлиши билан бирга бир нечта маънога 
далолат қилиши билан ҳам ажралиб туради. Масалан: 
َُلاَق
ُ
َُذاَعَم
ُ
َُِّاللّ
ُ
ُ هَّوِإ
ُ
ً ِب َز
ُ
َُهَسْحَأ
ُ
َُيا َىْثَم
«Юсуф деди: «Аллоҳ сақласин! Ахир, у
(эринг)
 хожамку?! Менга яхши жой 
берган бўлса?!»
[5]. 
Бу ояти каримадаги «хожам» сўзи Юсуфни қул қилиб сотиб олган хўжайинни 
билдиради. Хўжайин Юсуфни хотинига топшириб, уни ўғил қилиб олишни таклиф 
этган ва Юсуфга қул каби эмас, фарзандидек яхши муносабатда бўлган. 
«Хожам» сўзи «парвардигорим» деган маънони ҳам билдиради. Юсуф, уни 
акаларининг зулмидан ва қоронғу чоҳдан бешикаст нажот берган ва меҳрибон 
одамларга рўпара қилган Аллоҳининг неъматини эслаган ва ношукрлик қилишдан 
қўрққан, деган маънога ҳам далолат қилади. 

---

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G‟OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 27-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublishing.
org
346 
Қуръони каримда лафзи ва таркиби ўзгармаган ҳолда икки ва ундан ортиқ 
маънога ишора қиладиган оятлар жуда кўп. 
Аллома Замахшарий «Муддассир» сурасининг тафсирида: «Жумлани жуда 
қисқа, аммо маънони жуда кенг қамровли ифода қилиш Қуръони каримнинг 
мўъжизасидир» деб ѐзган. 
Ҳазрат Умар (р.а.)дан: 
«Кимки Аллоҳга итоат қилса, унинг пайғамбарига 
итоат қилса, Аллоҳдан қўрқса ва тақво қилса, бас, улар ҳақиқий зафарга 
эришувчилардир»
деган ояти каримани эшитган Рум патриархи: «Аллоҳ мана шу 
оятнинг ўзида Исо (А.С.)га нозил қилган Инжилда баѐн этилган дунѐ ва охиратнинг 
аҳволини жамлаган экан», деган[6]. 
Қуръони Каримда шундай ифода одати мавжудки, бир лафз қаерда келса ҳам 
бир хил маънони англатади. Бу жиҳатга баъзи муфассирлар алоҳида аҳамият берган. 
Масалан: Ибн Аббос (р.а.): ―Қуръоннинг қайси оятида «гулкоса» сўзи келса, у 
«ароқ»ни билдиради‖, деган. Имом Табарий ҳам Заҳҳокдан шундай ҳадисни ривоят 
қилган. 
Имом Бухорий ривоят қилган ҳадисда «Анфол» сурасининг тафсирида Ибн 
Уяйна бундай деган: «Аллоҳ қайси оятда «ѐмғир» сўзини келтирган бўлса, ундан 
мурод «азоб»дир. Ҳолбуки, араблар одатда ثْيَغ , رَطَم лафзлари билан фақат ѐмғирни 
атайди. Аллоҳ «матор» сўзи билан азобни ифода қилса, «ғайс» сўзи билан ѐмғирни 
ифода қилади»[7]. 
Ибн Аббос (р.а.)дан ривоят қилинган ҳадисда бундай дейилган: «Қуръоннинг 
қайси оятида ساَّنلا اَهُّيَأَي – «Эй одамлар» деган жумла келса, бу Макка мушрикларига 
хитобдир». 
Жоҳизнинг «Ал-Баѐн» китобида ѐзилишича, Қуръони каримда бир-биридан 
ажратиб бўлмайдиган қўшалоқ сўзлар кўп. Масалан, намоз ва закот, очлик ва тўқлик, 
жаннат ва дўзах, рағбат ва қўрқув, муҳожир ва ансор, жин ва инсон, фойда ва зарар, 
осмон ва ер [8]. 
Фахруддин Розий ва Маҳмуд Замахшарийнинг таъкидлашича, Қуръоннинг 
қаерида ваъид (қўрқитув) оятлари келса, орқасидан башорат оятлари ҳам келади. 
Қуръони каримдаги бу каби баѐний хусусиятлар ва балоғий тафсирлар ушбу 
илоҳий китобнинг ифода усулларини очиб беришда муҳим роль ўйнайди. Шундай 
экан, Қуръони каримни тафсир қилиш, шарҳлаш ҳеч бир замонда охирига етиб, 
батамом комил бўлмайди, балки янги қирралари очилишда давом этади.