Konferensiyasi

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G‟OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 27-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublishing.
org
121 
ОИЛА ТАРБИЯСИДА МИЛЛИЙ ВА УМУМИНСОНИЙ АХЛОҚИЙ 
ҚАДРИЯТНИНГ ЎЗАРО АЛОҚАДОРЛИГИ 
Султонова Дилобар 
Сергели тиббиѐт коллежи ўқитувчиси 
 
Миллий ва умуминсоний ахлоқий маданият жаҳондаги барча халқларнинг 
табиати, урф-одати, иродаси, ўзига хослиги, орзу-интилишларини ифодалар экан, 
улар ўртасида ўзаро диалектик муштараклик бўлиши шубҳасиздир. Том маънодаги 
миллийлик ҳамиша умуминсоний мазмун касб этади, умуминсоний мазмунда эса, 
миллийлик намоѐн бўлиши шубҳасиз. Миллий ва умуминсоний ахлоқий маданият 
тамойиллари оила тарбияси билан ҳамиша уйғундир. Чунки маданият – эр-хотинлик, 
оилавий муносабатларга одамлар маънавий турмушининг бутун тўлалигини бахш 
этади, оила аъзоларининг бир-бири билан ва оиланинг жамият билан руҳий-маънавий 
алоқаларини янада кўпайтиради, ниҳоят ички оилавий муносабатларни ҳал этишнинг 
энг мақбул нусхаларини танлаб олиш имконини беради. Оила тинчлиги, 
муқаддаслиги, фаровонлиги орзуси барча даврларда барча халқлар файласуф ва 
жамиятшунослари фикри-ѐдини банд этган. Шарқ ва Ғарбнинг буюк файласуфлари 
барча даврларда «Инсон тақдири нима бўлади? Келажакда инсон қандай яшайди?» 
каби саволларга жавоб берар экан, оиланинг таянч тарбияси хусусида алоҳида фикр 
юритганлар. Бу масалада гўѐ Шарқ ва Ғарб тафаккури ўзаро туташиб, якдиллиги, 
ҳамфикрлигини намойиш этган ҳоллар кўп бўлган. Чунончи, миллий ва умумбашарий 
маданий меросда ахлоқ-одобнинг жамият ва оилани келажакка йўналтирувчи асосий 
омиллардан бири сифатида талқин этилиши бежиз эмас. Чунки, ахлоқ инсонга 
инсонлигини доимо эслатиб турувчи маънавий асос, ворисийлик асосида авлоддан-
авлодга ўтиб келувчи фазилатлардандир. Шарқ мутафаккири Форобий фикрича, 
инсонга бахт-саодатга эришиш учун етук хулқ лозим. Хулқнинг гўзаллиги, 
нуқсонлардан ҳоли бўлиши хатти-ҳаракат ва кундалик амалларда меъѐр қай даражада 
сақланиши билан ўлчанади. Меъѐрийлик ҳисси устувор бўлса, маънавий таназзуллар 
содир бўлмайди. Шу маънода, мутафаккирнинг фикрича, эр-хотинлик муносабатлари 
ҳам юксак ахлоқ-одоб ва меъѐрийлик ҳисси билан бошқарилса, оила бахтига ҳеч 
нарса рахна сола олмайди. Ўз навбатида, Абу Райҳон Беруний ҳам яхши одоб ѐки 
ѐмон хулқ-одатлар, асосан, оила тарбиясига узвий боғлиқ эканлигини кўп 
таъкидлаган. Агар оилада тарбиянинг олижаноб, эзгу йўл-йўриқлари кўпроқ берилса, 
оила фазилатли бўлади, бунда тарбияда бир хил мақсад, талаб қўйилмоғи ғоят муҳим. 
Кўринишдаги гўзаллик ва тузилишидаги баркамоллик ҳар бир одам учун севимли, 
дер экан, олим турмушдаги табиий гўзалликни ахлоқда, феъли-атворда, оилавий 
ҳаѐтда кўриш истаги борлигини назарда тутади. Айни чоғда Беруний ота-онани 
оилани барпо этувчилар экани, улар орасидаги кучли ҳурмат ва муҳаббат, албатта, 
болалар феъл-атвори ва тарбиясига таъсир этажаги ҳақида фикр юритади. Оилада 
хотин-қизларнинг тутган ўрни эса, беқиѐсдир. Олимнинг фикрича, оилада аѐл 

---