Конференция материаллари Самарқанд давлат архитектура-қурилиш институти Илмий-техник кенгашининг қарори асосида нашрга тавсия этилди. Баённома №10

Проф. Ганиев К.Б. аспирант. Мирзаева Д. магистр. Ахророва С. 
Каримова Г. 201-КМЭваУБ гурух талабаси. 
Аннотация. 
Мақолада 
бизнесни 
бахолашда 
қиёсий 
ёндашувни 
такомиллаштириш муаммолари, афзалликлари, бизнесни бахолашда жахон 
тажрибаси классификацияси, хамда Ўзбекистон шароитида бизнес қийматини 
бахолашнинг усуллари таснифи келтирилган. Бизнесни бахолашда махаллий, 
хамда хорижий бахоловчиларнинг тажрибалари тахлил қилинган. Тадқиқот 
асосида бизнесни бахолаш мультипликаторлари ишлаб чиқилган. 
Калит сузлар. Даромад, харажат, қиёсий, бахолаш, мультипликатор, 
қиймат. 
Республикада бизнесни ривожланиши бўйича муайян ишлар олиб 
борилмоқда. Айни вақтда мамлакатимиз босиб ўтган тараққиёт йулининг 
чуқур таҳлили бугунги кунда жаҳон бозорида конюнктура ўзгариб, 
давлатимизни янада барқарор ва жадал суръатлар билан ривожлантириш учун 
мутлақо янгича стратегик ёндашув ва тамойилларни ишлаб чиқиш ва амалга 
оширишни тақозо етмоқда. Бахолашнинг 
методик 
воситаларини 
такомиллаштириш, иқтисодий параметрларини прогнозлаш, молиявий 
кўрсаткичларини аниқлаш, мультипликаторларни ишлаб – чиқиш ва 
келгусида ЭХМ дастурида маълумотлар дастурини яратишни такозо этади. 
Тадбиркорликни баҳолаш кўп босқичли ва айни вақтда аниқ белгиланган 
тизимларни амалга ошириш ва зарурий мантиқий тартибларни амалга 
оширишга асосланган капиталнинг бозор қийматини аниқлашга (эришилган 
капиталлашув асосида) жуда мураккаб аналитик жараёндир. Ривожланган 
давлатларда бизнеснинг бозор қийматини баҳолаш бўйича назарий ва методик 
асослар тўлиқ ишлаб чиқилган ва уларни турли максадлар учун қўллашнинг 
бой тажрибаси тўпланган. Амалиёт шуни кўрсатадики, чет элларда тўпланган 
бой тажриба, ҳамма вақт иктисодиёти ривожланаётган давлатларга тўғри 
келмаслиги мумкин. Хар бир давлатнинг ўз баҳолаш стандартлари, усул-

---

208 
услубиятлари мавжуд. Масалан, АҚШда бизнесни баҳолаш тизими 
профессионал меъёрлар ва стандартларга қатий амал қилинишига асосланади. 
Американинг бахолаш жамияти АСА(the American sosisty of appraisers ) 1936-
йилда ташкил топган. Бу ташкилотнинг асосий вазифаси баҳоловчиларнинг 
етакчи муттахасис сифатида тайёрлаш, уларнинг савиясини ошириш ва 
сертификатлашдан иборат. Ҳозирги вақтда (Халқаро баҳолаш стандартлари 
халқаро қўмитаси) ва ТЕГО (Европадаги баҳоловчилар уюшмалари гуруҳи) 
таркибига кирувчи ҳар бир давлатда тартибга солиш режимида миллий 
фарқлар мавжуд. АҚШ баҳолаш фаолиятини тартибга солиш Англия ёки 
Германия меъёрий баҳолашидан фарқ қилади. Агарда, Америка тажрибасини 
кўриб чиқилса баҳолаш ёндашуви икки босқичда амалга оширилади. Биринчи 
ёндашув Активлврни бахолаш – бу ёндашув уз ичига қуйидаги усулларни 
олади: Ҳисобланган қийматни хисоблаш услуби,(охирги активлар методи ); 
Активларнинг аниқ қиймати; Бинонинг нархи; Зарарни қоплаш усули; 
Тугатиш қиймати: Иккинчи ёндашувиккита усулни қушиб битта ёндашув 
сифатида яни гибрит тарзида намоён булган ва у қуйидагиларни уз ичига 
олади: Корхонанинг аналог усули; Бозор қиймати усули;Бажариш усули; 
Ўсувчан нарх усули; Туғридан туғри капиталлаштириш усули; Дисконтлаш 
ставкаси; 
Ўзбекистонда баҳолаш фаолияти Ғарбга қараганда кейинроқ пайдо 
бўлган ва шаклланганлигига қарамасдан, у самарали ривожланиш ва фаолият 
юритиш учун яхши асос бўлиб, бошқа мамлакатларнинг бебаҳо тажрибасидан 
фойдаланиш имкониятини қўлга киритди. Чунки, мамлакатда ва дунёда 
мавжуд бўлган мураккаб иқтисодий вазиятда баҳолаш фаолияти тўғри 
бошқарув, молиявий ва инвестицион қарорлар қабул қилишда ёрдам беради. 
Ўзбекистон Республикаси Мулкни баҳолаш миллий стандарти (9-сон 
МБМС)«Бизнес қийматини баҳолаш» ва Республикада баҳолаш фаолиятини 
янада ривожлантириш мақсадида 2008 йил 24 апрелдаги ПҚ-843-сонли 
кўчмас мулк, интеллектуал мулк ва ҳоказо) яратиш, шу жумладан, 
корхонанинг (бизнесни) қийматини баҳолаш учун асос бўлиб хизмат 

---

209 
қилди.Айни кунда, АҚШ бахолаш ёндашувларидан фарқли улароқ 
Ўзбекистон Республикасида бизнесни бахолашнинг учта ёндашув мавжуд, 
уларнинг ҳар бири объектнинг муайян хусусиятларини таъкидлаш имконини 
беради. Биринчи ёндашув харажат ёндашуви: Соф активлар усули; 
Ликвидлаш 
қиймати 
усули; 
Иккинчи 
қиёсий 
ёндашув; 
Компания 
кўрсатгичлари методи; Бозорга оид капиталлаштириш усули; Миқдор 
жихатдан қиёсийлик; Ўхшаш компаниялар бир тармоққа мансублиги: Учинчи 
даромад ёндашув; Тўғридан тўғри капиталлаштириш усули; Пул оқимини 
дисконтлаш усули:
Қиёсий ёндашув учта усул орқали амалга оширилади. Мазкур усул 
тадқиқотимиз обекти хисобланганлиги сабабли кенгроқ тухталиб утамиз. 
Баҳолаш объектининг бозор қийматини қиёсий ёндашув усуллари билан 
аниқлаш учун қуйидаги формула бўйича ҳисобланадиган мультипликаторлар 
қўлланилади: 
, 
бу ерда: