Konchilik ishlarini mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirishning umumiy vazifalari yechimlari bakalavriatura bosqichi ixtisoslik fanlarida ko’zda tutilgan kurs loyihalarini bajarishda boshlangan va ko’rib chiqilgan

Maxsus qism.

Buldozerlardan karyerdagi asosiy ishlarni bajarishda, ya’ni ag’darmalarni hosil qilish,rekultivatsiya va yordamchi ishlarda: qazib olishdan oldin plastni tozalash, zaboy yuzasini tashkil etishda va yo’llarni tozalashda.
Buldozerlardan qoplama tog’ jinslarining hajmi uncha kata bo’lmaganda va tashish yo’li uzunligi 80 -100 metr bo’lganda qo’llaniladi.
Ishlab chiqarishda buldozerlarning turli xillari quvvatdagi turlari, konstruksiyasi va ag’darma mustahkamlash usuli va harakatlanish mexanizmlari gusenitsali yoki g’ildirakli turlari ishlab chiqariladi.Burlima otvali buldozer harakatiga nisbatan 54 – 60 gradus qiyalikda bo’ladi. Aks holda bunday buldozerni anglozer deb ataladi.
Qoplama tog’ jinslarida va ag’darmalarda kata quvvatli gusenitsali harakat mexanizmli va to’g’ri kurakli buldozerdan foydalaniladi.
Yo’llarni va zaboylarni tozalashda va ob’yektlarni tezda almashtirsh kerak bo’ladigan yerlarda, karyerda g’ildirakli, to’g’ri va qiya kurakli buldozerlardan foydalaniladi.
Kon uyumlarini hosil qilishda 0.3 – 0.5 metr qalinlikdagi qatlamlarni ketma – ket olib tashlashdan hosil qilinadi. Maydonda o’rtacha to’lish hajmi 8 – 16 metr masofani tashkil qiladi. Qiya yuzalarda ishlaganda, buldozer og’irligining bir qismi tog’ massivini kesish va bosim berishga sarflanadi. Ag’darmaning chuqurligi buldozerning kuragining gidravlik bosimi bilan o’zgartiriladi. Buldozer otvali to’lgach uni ag’darma balandligicha ko’tarib kerakli joyga tashiladi. Transportirovka vaqtida turli yo’qotishlardan saqlanish maqsadida otvallar zakrilka (yopgich)lar bilan jihozlangan bo’lishi mumkin.Ish hajmi kata bo’lgan ag’darmalarda juft buldozerlardan yoki katta bitta otvaldan ikki buldozer foydalanishi mumkin. Bu unumdorlikni deyarli ikki marta oshirishi mumkin. Qattiq turdagi tog’ jinslarida ish olib borilganda buldozerlar rixlitellar bilan hamkorlikda ish olib borishadi. Kon massasini tashishda yo’l qo’yiladigan tashish burchagi 6⁰.
Yo’llarni tozalashda buldozerlar tezligi xuddi texnologik transportlar bilan bir xil tezlikda harakatlana olishadi va bu ishning yuqori unimdorligini ta’minlaydi.

Buldozer unumdorligi kon uyumlarida uning quvvati, ag’darma o’lchami, tashish masofalariga bo’g’liq.

Ishchi operatsiyalar sikli: qatlamni olish va otvalni to’ldirish, yuk bilan tashish va xolostoy yo’l.

Otvalda hosil bo’ladigan kon massasining hajmi buldozerning quvvatiga bog’liq bo’lib 2 dan 15 м³ gacha.

Uning quvvati quyidagi formula orqali aniqlanadi:
V=(Bh²)/(2tg )
Bu yerda: В- otval kengligi; h- otval balandligi; =35-60^о- угол откоса породы перед отвалом.

Buldozer unumdorligi ko’p jihatdan uning ishiga bog’liq. Buldozer ekspluatatsion unumdorligi Q_e (m³/smena) quyidagi formula orqali topiladi:
Buldozer Kamatsu D475A-550
а) tog’ jinsini kesish va ko’chirishda.

, (m³/soat)

bu yerda: V_В – prizma shakldagi uyimni haqiqiy hajmi, m³;

, m³ (15.2)

К_В=0,85-0,9 – buldozerni vaqtdan foydalanish koeffitsenti;

К_укл – yo’l qiyaligini hisobga oluvchi koeffitsienti (1-2,25 yo’qoriga qiya 0 dan 15 gacha ‰, 1-0,4 pastga qiya 0 dan 15 ‰ gacha);
α_П=(1-βl_п) - yo’l uzunligi bo’yicha ko’chirish jarayonida, tog’ jinsini yo’qotilishini hisobga oluvchi koeffitsient l_п (β=0,008-0,04);
Т_Ц – Sikl davomiyligi, s.

, (15.3)

bu yerda: l_k va l_kuch – buldozerni yo’li uzunligi mos ravshda kesish va kuchirishga tengdir (6-10 м) , m;
v_p, v_п и v_o – Buldozer tezligi mos ravshda quyidagilarga bo’linadi, tog’ jinsini kesishda (0,4-0,5 m/s), kuchirishda (0,9-1,1 m/s) va yuksiz qaytishda(1,1-2,2 m/s);
t_c, t_o и t_пов – mos ravshda uzatmalarni qo’shish ( 5 s ga yaqin ), ag’darmani bo’shatish (1,5-2,5 s), burilish va qayrilish uchun ketgan vaqt (10 s);
Buldozerning tog’ jinslarini kesish va ko’chirishda smenalik unumdorligi, m³/smena

m³/smena

T_sm-smena davomiyligi T_sm =11.24

K_и- buldozerni smenadagi vaqtdan foydalanish koeffitsenti

Yordamchi ishlar uchun buldozerlarning sonini toppish


Avtosamosval unumdorligi. Avtosamosvalning smenalik texnik unumdorligi quyidagicha aniqlanadi:
Belaz -549 ni hisoblash
, t/smena,
t/smena,
bu yerda, - avtosamosval yuk ko’tarish qobiliyatidan
foydalanish koeffitsienti;
ы_a – avtosamocval pasportidagi yuk ko’tarishi, t;
T_cm – smena davomiyligi, soat;
T_r - reys vaqti, soat.


T_r =t_yuk+t_har+t_yukt+t_m=2.2+1+1.2+8.5=12.9

Avtosamosvalning smedagi ekspluatatsion unumdorligi

,t/smena (2.20)
,t/smena


bu yerda - smena vaqtidan foydalanish
koeffitsienti;
- ekskavator va avtosamosvallarning bo’sh
turishlarini hisobidagi texnologik bo’sh
vaqtlar davomiyligi, soat.
Avtotransportni ishlatish tajribasiga ko’ra k_v= 0,75 – 0,85.


Avtosamosvallar parkini aniqlash. Bitta ekskavatorga xizmat qiluvchi avtosamosvallar soni quyidagicha aniqlanadi:
Karьerning berilgan yuk aylanmasi hajmini tashuvchi avtosamosvallar ishchi parki quyidagicha aniqlanadi:


bu yerda z – karьerdagi ekskavatorlar soni, dona;
K_n=1,1-1,2 – karьerning notekis ishlash koeffitsienti;
– karьer sutkalik yuk aylanmasi, t;
n – sutkadagi ish smenalari soni.