Konchilik ishlarini mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirishning umumiy vazifalari yechimlari bakalavriatura bosqichi ixtisoslik fanlarida ko’zda tutilgan kurs loyihalarini bajarishda boshlangan va ko’rib chiqilgan

BURG’ILASH, QAZISH-YUKLASH VA YORDAMCHI KON USKUNALARINI TANLASHNI
ASOSLASH.
Tanlangan mexanizatsiyalarni asoslashda quyidagi faktorlarga e’tibor qaratiladi:
Burg’ilash qurilmasi tanlanishi dolota turiga, zaboyga ta’sir qilish usuli va tezligiga, skvajina diametri va chuqurligiga bog’liq Ishlab chiqarish jarayonining mexanizatsiyalarining hisoblash ishlarida burg’ilash, qazish va yordamchi ishlardagi qurilmalarning ekspluatatsiyasi va ishlashi, ulardan foydalanishning effektini (samaradorligini) oshirishga qaratilgan texnik yechimlar mavjud bo’ladi.
Tanlangan mexanizatsiyalarni asoslashda quyidagi faktorlarga e’tibor qaratiladi:
\
Ishlab chiqarish jarayonining mexanizatsiyalarining hisoblash ishlarida burg’ilash, qazish va yordamchi ishlardagi qurilmalarning ekspluatatsiyasi va ishlashi, ulardan foydalanishning effektini (samaradorligini) oshirishga qaratilgan texnik yechimlar mavjud bo’ladi.
Tanlangan mexanizatsiyalarni asoslashda quyidagi faktorlarga e’tibor qaratiladi:

1. 
   Burg’ilash qurilmasi tanlanishi dolota turiga, zaboyga ta’sir qilish usuli va tezligiga, skvajina diametri va chuqurligiga bog’liq.
   

Burg`ilash uskunasini tanlashning asosiy parametrlaridan biri tog` jinslarini burg`ilanuvchanlik ko`rsatkichidir va u V.V Rjevskiyning emperik formulasi orqali topiladi.

П_б = 0,07(σ_сж + σ_сд) + 0,7γ,
yoki
П_б ­­= 0,085 σ_сж
Foydali qazilma uchun;
П_б ­­= 0.085*130=11.05
σ_сж=10*f=10*13=130
Qoplama tog` jinslari uchun:
П<sub>б</sub> ­­= 0.085*160=13.6
σ<sub>сж</sub>=10*f=10*16=160
bu yerda: σ<sub>сж</sub> - 34-450 MPa σ<sub>сд</sub> -0,01-75 MN/m<sup>2</sup> – tog’ jinslarining siqilishga va siljishga mustahkamligi chegaraviy qiymatlari.
Ishlab chiqarish amaliyoti ko’rsatkichlaridan kelib chiqib, sharoshkali burg’ilash stanoklari texnik burg’ilash tezligining o’rtacha qiymatlari tog’ jinslarining M.M. Protodyakonov shkalasi bo’yicha qattiqlik koeffitsienti f ga bog’liq bo’ladi va quyidagi miqdorlarni tashkil etadi: f=6-16 bo’lsa - D<sub>1</sub>=0,2 m, n<sub>в</sub>=160-80 min<sup>-1</sup> va Р<sub>ос</sub>=0,12-0,22 MN bo’lganda v<sub>б.т</sub>=0,34-0,13 m/min, tashkil etadi; D<sub>1</sub>=0,25 m, n<sub>в</sub>=81 min<sup>-1</sup> va Р<sub>ос</sub>=0,18-0,3 MN bo’lganda v<sub>б.т</sub>= 0,32-0,1 m/min , tashkil etadi ; f=6-20 bo’lsa, D<sub>1</sub>=0,32 m, n<sub>в</sub>=80 min<sup>-1</sup> va Р<sub>ос</sub>=0,45-0,55 MN bo’lganda, v<sub>б.т</sub>=0,29-0,15 m/min ni tashkil etadi.
Tog` jinslarini burg`ilanuvchanlik ko`rsatkichi mexanik burg`ilash usulida 5 ta sinfga bo`linadi:

I sinf –yingil burg`ilanuvchanlik (П<sub>б</sub> ­­= 1÷5)­­­; II-sinf o`rta burg`ilanuvchanlik (П<sub>б</sub> ­­= 5,1÷10)­­­; III sinf – qiyin burg`ilanuvchanlik (П_б ­­= 10,1÷15)­­­; IV sinf –o`rta qiyin burg`ilanuvchanlik (П_б ­­= 15,1÷20)­­­; V sinf –uta qiyin burg`ilanuvchanlik (П<sub>б</sub> ­­= 20,1÷25)­­­;tog` jinslarini ko`rsatkichlari П<sub>б</sub> > 25 bo`lganda kategoriyadan tashqari xisoblanadi.
Burg’ilash stanoklarini tanlashning ikkinchi asosiy ko’rsatkichi bu skvajina diametrini D (м), tanlashdan iboratdir. Skvajina diametrini aniqlash formulasi:
D = К ∙ L_к (м)
Foydali qazilma uchun;
D = К ∙ L_к=0.156*1.5=234 (м)
Qoplama tog` jinslari uchun:
D = К ∙ L<sub>к</sub>=0.156*2=312 (м)
Foydali qazilma uchun:
2СБШ-250Н
Qoplama tog` jinslari uchun:
СБШ-320

Bu yerda:

K=0.156- tog’jinslarini katta bo’laklarini hisobga oluvchi imperik koefitsentdir.
L_к –tog’ jinsi bulagining maksimal o’lchami. U to’rtta usul bo’yicha aniqlab topiladi:
- ruxsat etiladigan tog’ jinsi bo’lagining maksimal o’lchami, qazuvchi-yuklovchi mashina cho’michining geometrik ko’rsatkichlariga bog’liq holda quyidagi tengsizlik orqali topiladi:
; м
; м
; м

Bu yerda:
Е_к - 4÷30 м³ –yuklovchi mashina cho’michining hajmi;
Foydali qazilma uchun:
Е_к=8 м³
Qoplama tog` jinslari uchun:
Е<sub>к</sub>=20 м<sup>3</sup>
Qazuvchi-yuklovchi mashinalarni tanlash transport mashinalariga bog`liq. Chumich hajmi, kuzov sig`imi va tashish masofasiga bog`liq.

Foydali qazilma uchun;
V_kuz=n_k*E_k=5*8=40m³
Qoplama tog` jinslari uchun:
V_kuz=n_k*E_k=3*20=60m³

Bu yerda:

n_k – avtotransport kuzoviga yuklanadigan chumichlar soni,
V_куз – avtotransport kuzovi sig`imi, м³;
Е_к – ekskovator yoki yuklovchi mashina chumichi hajmi, м.

Tashish masofasi	lк	1-1,5 км	1,5-5 км	>7 км
Chumichlar soni	nк	3-4	6-10	8-12

Qazuvchi-yuklovchi mashinalarni tanlashning yana bir asosiy ko`rsatkichlaridan biri uning ish joyidagi texnik va texnologik parametrlaridan kelib chiqib tanlanadi.
;


А_э = 1,5 (R_r + R_p)
Bu yerda:
Н_у – pog`ona balandligi, м;
Н<sub>чер</sub> – ekskovator cho`michlash balandligi, м;
R_r va R_p – mos ravshda ekskovator ni cho`michlash va bo`shatish radiusi, м;
А_э – ширина экскаваторной заходки, м;
Foydali qazilma uchun;

Qoplama tog` jinslari uchun:

Rotorli ekskavatorlar uchun foydali qazilma joylarida tajriba natijasi asosidagi quyidagi bog’lanish (ε) bo’laklarning qalinligi (t) hamda uning kengligi (b) ga bog’liq holda К_F = φ(F) o’rtacha qiymatlari olinadi.

ε = t/ b
Qazuvchi – yuklovchi qurilmalarning turlari qoplama va foydali qazilmalarning unumdorligiga va qurilmalarning kuch – energetik parametrli rejimlari o’rnatiladi hamda ularning ishlarini tashkillashtirishiga asoslanadi.
Yordamchi qurilmalar ularning xarakteri hamda hajmiga bog’liq holda tanlanadi.
Yordamchi qurilmalar ( bulldozer, rixlitel va boshqalar ) ni asosiy ko’rsatkichlari emperik formula orqali topiladigan Qiyinlik ko;rsatkichi (П_p) va bajariladigan ish hajmiga bog’liq.

Ekspluatatsion ko’rsatkichlarni hisoblash bo’limida qazish ishlaridagi burg’ulash, qazuvchi – yuklovchi va yordamchi qurilmalarning nazariy , texnik va ekspluatatsion unumdorliklar hisoblanadi. Ularning smena davomidagi va ish hajmini bajarishdagi qiymatlari aniqlanadi.

Burg’ulash, qazuvchi – yuklovchi va yordamchi qurilmalarning ish joylari hisoblash ishlari orqali tanlab olinadi.

Mashinalarning ishni tashkillashtirish sxemasi ham tanlanadi.
Maxsus qismda rahbarning kelishuvi asosida quyidagi savollar ko’rib chiqiladi:

• 
  Mashina uzellarini takomillashtirish chora – tadbirlari;
  
• 
  Texnik xizmat va remontni tashkillashtirish chora – tadbirlari;
  
• 
  Mashina uzellarini moylashni tashkillashtirish chora – tadbirlari;
  
• 
  Kon - qurilma mashinalari ishini zamonaviylashtirish chora – tadbirlari;
  
• 
  Mashina ishonchliligini oshirish chora – tadbirlari;
  
• 
  Kon qurilmalaridan foydalanish samaradorligini oshirish chora – tadbirlari;
  
• 
  Qurilmalarning texnik diagnoztika chora tadbirlari va boshqalar.
  
• 
  

Texnik – iqtisodiy ko’rsatkichlar hisob – kitobi qismida energiya sarfi, ish haqi, zaxira qismlari, materiallar, yoqilg’i, ta’mirlash ishlarining yirik ko’rsatkichlari va dastlabki tannarxi hisoblanadi.
Xulosa qismida talaba o’z ishining natijalarini qisqa shaklda, asosiy savollarni yechimini ta’kidlab o’tishi va kerakli xulosa hamda tavsiyalarni aytib o’tishi lozim.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatida barcha adabiyotlar birin ketin aks ettirilgan bo’lishi lozim. Adabiyotlarda kitoblar haqida ma’lumot, uning muallifi, hajmi va nashr etilgan nashriyoti, yili ko’rsatilgan bo’lishi kerak