Konchilik ishi

I BOB. QO‘RG‘OSHIN-RUX RUDASINI QISQACHA TASNIFI

Qo‘rg‘oshin – rux rudalari keng tarqalgan bo‘lib, taxminan 1300 ta konlardan qazib olinadi. Qayta ishlanayotgan qo‘rg‘oshin rudalarini 55 foizi MDH davlatlariga to‘g‘ri keladi. Bu rudalar tarkibining xilma – xilligi va qo‘rg‘oshin – ruxning miqdori bilan bir – biridan farq qiladi. Oxirgi yillarda qiyin boyitiluvchan nokonditsion balansdan tashqarirudalarning soni ko‘payib ketdi va qayta ishlanayotgan rudalarda qo‘rg‘oshinning miqdori 20 % ga kamaydi. Qo‘rg‘oshin – rux rudalari konlarini quyidagi turlarga bo‘lish mumkin :

-metomorfik jinslar. Bu rudalarda 6-15% qo‘rg‘oshin, 5-12% rux, xamda mis, kumush va oltin bor. Bu turdagi konlarga Kanadadagi Sallivan koni va Avstraliyaning Broken-Xill konlari kiradi.

-kolchedanli konlarda ruda tarkibida 25% gacha qo‘rg‘oshin va 2-22% rux uchraydi. Bu konlarga Kanadaning Flin-Flon, Peruning Serro-de-Pasko, Birmaning Boudvin, Avstraliyaning Maunt-Ayza va SHvetsiyaning Boliden konlari kiradi.

-karbonat jinslar. Bu turdagi rudalar tarkibida qo‘rg‘oshin 1-17 % ni , rux 2-27% ni va mis 2-5 %ni tashkil etadi. Bu konlarga Ispaniyaning Reotsin, Kanadaning Paint-Point, Peruning Morokocha, Namibiyaning Tsumeb konlari kiradi. Uning tarkibida 0,4-3% qo‘rg‘oshin va 1,4% rux bor.

-jilali konlar. Rudada qo‘rg‘oshin tarkibi odatda 1-20%, rux 1,5-19%ni tashkil etadi. Bu rudalar AQSH ning Ker-d’Alen, Italiya va YAponiya konlarida qazib olinadi. MDH fabrikalaridan Olmaliq, Tekeliysk, Karagaylinsk, Mizursk, Salairsk, Krasnorechinskiy va boshqa boyitish fabrikalarda xar xil tarkibli qo‘rg‘oshin – rux tarkibli rudalar qayta ishlanadi.

Qo‘rg‘oshindavriy sistemaning to‘rtinchi guruxida joylashgan bo‘lib, atom nomeri 82 va atom massasi 207,2 . Bu og‘ir metall ko‘kish – kul rangga ega bo‘lib, yumshoq va egiluvchan. Er qobig‘ida qo‘rg‘oshinning miqdori 1,6 * 10 ^-3 %. Uning zichligi 11,34 g/sm ³ , erish temperaturasi 327,4 ⁰S, qaynash temperaturasi 1725 ⁰S. Qo‘rg‘oshin qo‘rg‘oshinli akkumulyatorlarni ishlab chiqarishda keng ishlatiladi va uning ko‘pgina qismi elektr kabellarini sirtini qoplash uchun ishlatiladi. Qo‘rg‘oshin ko‘pgina metallar bilan qotishma xosil qiladi va uning tarkibida temir , mis , surma, qalay, kadmiy va kalsiy uchraydi va natijada uning mustaxkamligi va korroziyaga chidamliligi oshadi. Masalan qo‘rg‘oshin oksidi xrustal va optik shisha tarkibiga qo‘shiladi. AQSH da olingan 1mln 398 ming tonna qo‘rg‘oshinning 880 ming tonnasi akkumulyator ishlab chiqarish uchun ; 178 ming tonnasi tetraetil qo‘rg‘oshin ishlab chiqarish uchun ; 147 ming tonnasi xar xil qotishmalar, bo‘yoq va kimyoviy moddalar olish uchun 89 ming tonna ; trubalar ishlab chiqarish uchun 30 ming tonna , kabellarni sirtini qoplash uchun va boshqalar uchun 60 ming tonnasi sarf bo‘lgan. Qo‘rg‘oshin asosan AQSH (541 ming tonna) ; Avstraliya (387 ming tonna) ; Kanada (366 ming tonna); Meksika (171 ming tonna); Peru (183 ming tonna) kabi davlatlarda qazib olinadi.