Konchilik ishi va metallurgiya” fakul`teti “umumkasbiy va iqtisodiy fanlar” kafedrasi

8.3. Yillik ishlab chiqarish harajatlari va mahsulot tannarxi
Mahsulot tannarxi korxona harajatlari tushunchasidan farq qiladi. Korxonaning mahsulot ishlab chiqarish, sotish va boshqa moliyaviy-xo‘jalik faoliyati natijasida yuzaga keladigan barcha xarajatlari maxsulot tannarxiga kiritilmaydi.
Mahsulotning (ishning, xizmatning) ishlab chiqarish tannarxiga uni bevosita ishlab chiqarish bilan bog‘liq harajatlar kiritiladi. Ularga quyidagilar tegishli:
- bevosita moddiy harajatlar;
- bevosita mehnat harajatlari;
- ishlab chiqarish xususiyatiga ega bilvosita ustama harajatlar. Bu harajatlarning ko‘pchiligini naturada, ya’ni dona, kg, metr va boshqa ko‘rinishlarda hisobga olib borish va rejalashtirish mumkin. Ammo mahsulot ishlab chiqarishga sarflangan barcha harajatlarni birgalikda hisobga olish uchun ularni yagona o‘lchov birligiga - qiymat-pul ko‘rinishiga keltirish talab etiladi.
Mahsulot tannarxi bir turdagi mahsulotni bevosita va bilvosita ishlab chiqarish harajatlarini shu maxsulot miqdoriga bo‘lish orqali topiladi:
MT = MX+IX+ST+A+BIX / M
Bu erda:
MT – maxsulot tannarxi, so‘m;
MX - ishlab chiqarishning moddiy xarajatlari, so‘m;
IX - ishlab chiqarish xususiyatidagi mehnatga xaq to‘lash xarajatlari, so‘m;
ST - ishlab chiqarishga tegishli bo‘lgan ijtimoiy sug‘urta to‘lovlari, so‘m;
A - asosiy vositalar amortizatsiyasi, so‘m;
BIX - boshqa ishlab chiqarish xarajatlari, so‘m;
M - maxsulot miqdori, sentner, dona, kg, tonna va xakozolar.
Mahsulot birligini ishlab chiqarish uchun xom ashyo tannarxini pasaytirishning asosiy sharti mahsulot dizaynini takomillashtirish va ishlab chiqarish texnologiyasini takomillashtirish, materiallarning progressiv turlaridan foydalanish, moddiy boyliklarni iste’mol qilish uchun texnik jihatdan asoslangan standartlarni joriy etishdir.


Mahsulot tannarxining bevosita va bilvosita harajatlari tarkibi