34
Lenta bilan chiziq o‘lchash.
Belgilangan chiziq uzunligini o‘lchashda lenta ketma-ket bir necha marta
qo‘yiladi. Chiziqni ikki kishi o‘lchaydi. Chiziq uchiga bir sixcha qadaladi,
ishchi
beshta sixchani olib,
B
nuqta tomon yuradi (5.3-rasm). S’yomkachi lentaning bir
uchini qadalgan sixchaga ilib, oyog‘i bilan lenta dastasini bosadi-da, ishchini
B
da
o‘rnatilgan vexaga to‘g‘rilaydi.
Lenta
AB
stvorida yotgach, ishchi s’yomkachi
signali bo‘yicha lentani tarang tortib turib, uchiga ikkinchi sixchani qadaydi. Keyin
lentani sixchadan olib oldinga yuradi. Orqadagi s’yomkachi boshdagi sixchani erdan
olib, bir qo‘li bilan lenta dastasidan ushlab, ishchi ketidan boradi. Ikkinchi sixcha
qadalgan joyga kelib, lentani sixchaga iladi, shu tartibda ketma-ket lenta qo‘yib
ishchi qo‘lida sixcha qolmaguncha o‘lchash davom ettiriladi (5.3-rasm).
5.3-rasm.
Ishchi qo‘lida sixcha qolmagach, u yurmaydi, shu vaqt s’yomkachi qo‘lida yig‘ilgan
sixchani ishchiga uzatadi. Beshta sixchani uzatish 100 m ni ko‘rsatadi.
S’yomkachining qo‘lidagi sixchalar soni lenta necha marta qo‘yilganini bildiradi.
5.3-rasmdagi
A
va
B
oralig‘ida lenta
n
marta qo‘yilgach, chiziq uzunligidan kichik
oraliq
MB=r
ortib
qoldi deylik; lenta uzunligini
l
desak, chiziq uzunligi
AB=D
quyidagicha bo‘ladi:
r
lп
D
(5.3)
Agar
l=20
l
bo‘lsa,
l
ning
r
ga ta’sirini ham hisobga olsak, bu qiymatlar (5.3) ga
qo‘yilganda quyidagi chiqadi:
20
20
l
r
r
lп
п
D
(5.4)
Agar
l=
0 bo‘lsa, (5.4) formula quyidagicha yoziladi:
D=
20
p
r
(5.5)
Chiziq uzunligini kata aniqlik bilan o‘lchash zarur bo‘lsa lenta uzunligining
havo temperaturasiga qarab o‘zgarishi e’tiborga olinadiva
temperatura tuzatmasi
D
t
qo‘shiladi.
D
t
=
D (t-t
k
)
(a)
bu yerda
—
po‘lat lentaning kengayish koeffitsenti bo‘lib, 0,000012 ga teng.
Chiziqni lenta bilan o‘lchash aniqligi.
Po‘lat lenta bilan er yuzasida chiziq
o‘lchash aniqligiga joyning baland-pastligi,
tuproqning tuzilishi, o‘t-ulanlar kabi
faktorlar katta ta’sir etadi. Bundan tashqari, lentaning chiziq stvorida to‘g‘ri
yotmasligi ham aniqlikni kamaytiradi. Shuning uchun chiziq o‘lchash aniqligi joy
tuzilishiga qarab baholanadi. Chiziqni o‘lchash aniqligi nisbiy xato bilan baholanadi.
Agar bir chiziq ikki marta o‘lchanib
D
1
va
D
2
qiymatlari topilgan bo‘lsa, ularning
arfmetik o‘rta qiymatini
D
0
,
ikki o‘lchash ayirmasini
D
desak, quyidagini yozamiz:
35
2
2
1
0
D
D
D
,
D= D
1
- D
2
.
D
absolyut xato deyiladi. Shunda nisbiy xato quyidagicha yoziladi
D
D
.
Do'stlaringiz bilan baham: