Konchilik ishi” kafedrasi “Foydali qazilma konlarni yer osti usulida qazib olish texnologiyasi” fanidan

Yotiq va qiya ruda tanalari blok uchun anker mustahkamlagichlarni hisoblash usuli.
1-variant. Ankerlar o'rnatilgan shift(krovli)ning kengligi aniqlash formulasi
(18)
Bunda: - qaizshdan hosil; bo’lgan bo’shliqning intensivlkik omili;
k- shiftni mustahkamlsh koeffitsienti,
h - shtangalar bilan mustahkamlangan shift jinsi qatlamlarining kuchi,
massiv jinlarining haqiqiy cho’zilish chidamlilik chegarasi
qiymatini quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
(19)
Bu yerda: muddatli mustahkamlik koeffitsienti.
qiymatini Qirg‘iziston Fanlar akademiyasi Fizika va mexanika instituti tomonidan ishlab chiqilgan metodikaga muvofiq aniqlanishi taklif etiladi.

Ruda konlarini qazib olishda ustunlar va kameralarning xizmat qilish muddati
5-jadval.

Tog’ jinslarining mustahkamlik koeffitsienti.f.(prof. M.M. Protodiokonov shkalasi bo’yicha)	Seleklarning xizmat muddati t.yil.
	Muddatli mustahkamlik koeffitsienti uchun ри коэффшшенте длительной прочности
	1.3-1.4	1.4-1.6	1.6-2.0	2.0-3.0	3.0-5.0
5-6		2 gacha	2-3	3-6	6-10
7-10	2 gacha	2-4	4-6	6-10	10-20
11-13	2-4	4-6	6-10	10-20	Yuqori 20
14—18	4-6	6-10	yuqori 10	10-25	Yuqori 25

Shiftni mustahkamlash koeffitsient quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:
(20)
shtanganing faol uzunligi, mustahkamlangan shiftning qalinligiga teng, m;
anker mustahkamlagiclar orasidagi neytral qulash massivi uzunligi jins to’sinining pastki neytral tekislik ta’sir zonasi oraliq markazi (5-rasm)


qiymati quyidagi ifoda bo’yicha hisoblanad
(21)
Bun yerda: jinslarning ichki ishqalanish burchagi, grad.;
ankerlar orasidagi masofa, m.


11- rasm. Shtangalar ta’sir zonasining oraliq markazini aniqlash sxemasi.

Monolit shift uchun ankerlar orasidagi masofani aniqlash qabul qilin anker uzunligiga asoslanadi.

(22)
Bu yerda: shtanga uzunligi, m.
Shpur va anker uzunligini aniqlaymiz: (23)
Bunda: jins qatlamining qulash qalinligi, m.
atlam qulash qismidagi selek(ustun)da mustahkamlovchi anker uzunligi.
2-variant.
Hisob-kitoblar shuni ko'rsatadiki, ankerlar bilan mahkamlash uchun yanada murakkab(og’ir) sharoitlarda ham, armatura chizig'ining kuchlanish kuchi minimal bo'lib chiqadi.
Individual ankerning yuk ko'tarish qobiliyatiga ko'ra maksimal qiymatini aniqlang:
(24)
Bu yerda: o’zak(sterjen)ning uzilish chegarasi, MPa;
- kon ishlarining hajmiy og’irligi, ;
shiftning noturg’un qismining qalinligi, m;
zaxira koeffitsienti.
,
Bunda armature o’zak(sterjen)ning uzilish nuqtasi.
armatura sterjenining diametri, m.


Mustahkamlash uchun yog’och tirgak ustunlardan foydalanish
Kon lahimlarini mustahkamlashda yog‘och materiallari boshqalariga qaraganda ko‘proq qo‘llaniladi. Chunki yog‘och o‘z massasiga nisbatan pishiq bo‘lib, osonlikcha qayta ishlanadi va nisbatan arzon bo‘ladi. Ammo yog‘och mustahkamlagich materiallari yonish xususiyatiga ega ekanligi, chirishga moyil- ligi tufayli ishlash muddati qisqa bo‘lishi kabi kamchiliklardan ham xoli emas.
Yog‘och mustahkamlagich materiallari sifatida g‘o‘la, brus, taxta, garbil va shu kabilardan foydalaniladi.
G‘o‘la — uzunligi 5 dan 9 m gacha bo‘lgan, yuqori uchi- ning diametri 12 m va undan katta bo‘lgan daraxt tanasining bo‘lagi.
Brus — ko‘ndalang kesim yuzasi to‘g‘ri to‘rtburchak, keng- ligi qalinligiga teng yoki undan ikki barobar katta bo‘lgan arralangan yog‘och.
Taxta — kengligi qalinligidan kamida ikki barobar katta bo‘lgan, arralangan uzun yog‘och.
Garbil — daraxt tanasini arralab taxta yoki brus olinganda uning (daraxt tanasining) chetidan chiqqan bir tomoni tekis, ikkinchi tomoni sferik shakldagi yog‘och.
Bo‘yi 0,5 m dan 5 metrgacha, yuqori uchining diametri 7 dan 30 sm gacha bo‘lgan g‘o‘la shaklidagi yog‘och shaxta (rudnik) ustuni deyiladi.

Yog’och tirgaklar bilan mustahkamlash parametrlarini hisoblab chiqamiz.

Mustahkamlagichga tushishi(ta’sir qilishi) mumkin bo’lgan bosimni P aniqlash formulasi quyidagicha:
(25)
Bunda: qatlam qulashining balandligi, m.
tirgak ustunga bosim beruvchi jins yuzasi,
tog’ jinsining hajmiy og’irligi,
zaxira koeffitsienti, qayta yuklashni hisobini olgan holda.
Ustun mustahkamlagichning qiyaligi va ko’ndalang egilishiga ta’sir qiluvchi siqilish yuklamasining miqdorini hisobga olib ruxsat etilgan bosim kuchlanishini quyidagi formula orqali aniqlanadi:
(26)
ustunga nominal yuklama, MPa;
P- mustahkamlagichga ta’sir qiluvchi bosim, MH;
S- ustun yuzasining maydoni,
- ruxsat etilgan kuchlanishni kamaytirish koeffitsienti;
ustunning qiyalik burchagi, grad;
yog'ochning siqilishdagi chegaraviy kuchi , MPa.


koeffitsient qiymati quyidagi tenglamadan aniqlanadi:
(27)
Bunda - ustun uzunligi, m;
ustunning eng kichik aylanish radiusi: , m;
ustun diametri, m.

5. Blokni shamollatish uchun talab qilinadigan havo miqdorini hisoblash
Na’muna(misol) yordamida hisoblash usulini ko'rib chiqing.
Blokni shamollatish uchun havo talabini aniqlash uchta omil bo'yicha amalga oshiriladi:

• 
  blokdagi odamlar soni;
  
• 
  portlatish ishlari natijasida hosil bo’ladigan gazlar miqdori;
  
• 
  chang hosil bo'lish miqdori.
  

Blokdagi odamlar soni bo’yicha.
Blokda jinslarni tozalab qazib olish ishlarida maksimal yetti kishidan ko'p bo'lmasligi talab qilinadi.
(28)
n- blokdagi odamlar soni;
bitta odam uchun kerak bo’ladigan havo miqdori.