Kon ishlari asoslari

Kon lahimlari mustahkamlagichi

Kon lahimi atrofini o‘rab turgan kon jinslarining lahim ichiga qulab tushmasligi, uning ko‘ndalang kesim yuzasini va ishlash qobiliyatini saqlashni ta’minlash maqsadida o‘rnati- ladigan sun’iy inshoot kon mustahkamlagichi deb ataladi.

Kon mustahkamlagichi yog‘ochdan, metalldan, monolit beton va temir-betondan barpo etilishi mumkin. Ruda konlari lahimlarini mustahkamlashda, ayrim hollarda anker mustah- kamlagichlardan ham foydalaniladi.
Yog‘och mustahkamlagichlarning ishlash muddati qisqa (2—3 yil). Ular, asosan, kon bosimi mo‘tadillashgan, gorizontal, qisman qiya lahimlarda qo‘llaniladi. Yog‘och mustahkam- lagichlar to‘g‘ri to‘rtburchak, aksariyat hollarda esa, trapetsiya- simon shakldagi to‘la bo‘lmagan mustahkamlagich romlardan tashkil topadi.
Romlar lahimning uzunlik o‘qiga tik ravishda bir-biriga tirband yoki bir-biridan 0,5—1,0 m masofada o‘rnatilishi mumkin. Agar romlar orasida ma’lum masofa qoldirilgan bo‘lsa, u holda romlar oralig‘iga ikki yoni va tepasi bo‘ylab toqilar teriladi. Toqilar lahim shifti va yon tomonlaridagi jins bo‘laklarining lahim ichiga qulab tushishidan saqlaydi (2.3-rasm).

Yog‘och mustahkamlagich romlari diametri 20—25 mm g‘o‘lalardan barpo etiladi. Mustahkamlagich ustunlarning ostki uchi qoziqsimon qilib tayyorlanadi va ular yerga 10—20 sm

2.3.-rasm. Yog‘och mustahkamlagichning konstruksiyasi:

1 — to‘sin; 2 — ustun; 3,4 — toqi; 5 — tiralma.

chuqurcha hosil qilib o‘rnatiladi. Ustun uchining qoziqsimon bo‘lishi mustahkamlagichning biroz eziluvchan bo‘lib, kon bosimiga moslashishini ta’minlaydi.

Trapetsiyasimon romlarning ustunlari gorizontga nisbatan 80—85° burchak ostida o‘rnatiladi. Agar lahim osti (yer) qaba- rish xususiyatiga ega bo‘lsa, u holda ustunlar tagsinchga o‘rnatiladi. Bunday romlar to‘la rom deb yuritiladi. Agar lahim yon devorlari mustahkam bo‘lsa, ustunsiz mustahkamlagichdan foydalaniladi. Bunda lahim yon devorlari tepasida, shift ostida har ikki tomonda chuqurcha hosil qilinadi va to‘sin chuqur- chalarga kiritib o‘rnatiladi.
Lahimning qiyaligi 30 darajadan ortiq bo‘lsa, uni to‘la mustahkamlagich romlari bilan mustahkamlanadi va qo‘shni to‘sin hamda tagsinchlar o‘rtasiga tiralmalar o‘rnatiladi. Bu esa romlarning surilib ketishining oldini oladi.
Metall mustahkamlagichlar uzoq muddat ishlashi, mustah- kamligi va ta’mirlash xarajatlari kamligi tufayli konchilik amaliyotida keng qo‘llanilmoqda. Metall mustahkamlagichlar trapetsiyasimon, arkali va aylanma shaklida, shuningdek, eziluvchan yoki qat’iy (ezilmaydigan) bo‘lishi mumkin.
Qat’iy trapetsiyasimon mustahkamlagich romi, asosan, dvutavr balkasi yoki relsdan yasaladi. Bunday mustah- kamlagichga biroz eziluvchanlik xususiyatini berish maq- sadida ustunlar g‘o‘la yog‘och tagliklar ustiga o‘rnatiladi (2.4-rasm).