|
Bolg’alar va presslar
Bolg`a va presslarda, ya`ni mashinada bolg`alashda oddiy va shakldor buyumlar olishda foydalaniladi. Bolg`alanadigan xom ashyo pokovkaning massasi 0,5 kg dan 200-300 kg gacha bo`ladi. Bolg`alash uchun zagotovka – prokat, quymalar xisoblanadi. Quyma zagotovkalarni bolg`alashda sifatli metal ma`lum deformatsiyaga duch kelganidagina hosil bo`ladi. Uni bolg`alanish koeffisienti, ya`ni ko`ndalang kesimni bolg`alashgacha va bolg`alashdan keying yuzalarining nisbatiga ko`ra baholanadi: konstruktsion materiallar uchun bolg`alanish koeffisienti 2,5-4; ko`p legirlangan po`latlar uchun 10-12 gacha.
Bolg`alash jarayonini elementar jarayonlarga ajratish mumkin. Bularga cho`ktirish, teshish, qirqish, bukish va burash kiradi.
Bolg`lashda metallning yon yo`nalishlarda oqishini asbob cheklaydi, shuning uchun uni ko`pincha shtamplarda bolg`alashdan yoki shtamplashdan farqli ravishda erkin bolg`alash deb yuritiladi. Bolg`alashda metal sarfi va mashina vaqti shtamplashdagiga qaraganda ko`proq bo`ladi, biroq bolg`alash asbobi universal va unga qilinadigan xarajatlar bir tonna metallni shatamplashdagiga qaraganda kamroq bo`ladi. Bolg`alash qo`llaniladigan soha – kam seriyali va noyob buyumlar, masalan: masssasi 250 t gacha bo`lgan bolg`alash materiallari: gidrogeneratorlarning, trubinalarning vallari va boshqalarni ishlab chiqarish.
Ko`ndalang kesim o`lchamlarini kattalashtirish maqsadida zagotovkani balandligi bo`yicha siqish ishi cho`ktirish deyiladi. H0/d0>2,5…3 bo`lganida cho`ktirib bo`lmaydi, chunki bunda zagotovka egilib ketadi. Cho`ktirishda deformatsiyani darajasi ga teng (1-rasm). Doiraviy kesimli zagotovkaning balandligi bo`yicha o`rtacha diametri hajmning o`zgarmasligi sharti dan topiladi, bundan .
Yon yoqlarining qavariqligi h0/d0 boshlang`ich nisbatga deformatsiyalanish darajasi va asbobga ishqalanishiga bog`liq.
1-rasm. Cho`ktirish deformatsiyasining bir tekis sodir bo`lmasligining namoyon bo`lishi:
a- bochka hosil bo`lishi; b- qavariq sohasida cho`zuvchi kuchlanishlar hosil bo`lishi; v- qayta krisstallanishda donalarning balandligi bo`yicha notekis o`sishi; g- qattiqlikning zonalar bo`yicha notekis taqsimlanishi, HRC birliklarida 1-67-81, 11-85-98; d- to`g`ri to`rtburchak zagotovkaning asta sekin dumaloq shaklga o`tishi.
Moylanmaganida va bolg`alarning muhrlari g`adir-budir bo`lganida ishqalanish sirpanishga shu qadar to`sqinlik qiladiki, bunda torets yuzaga zagotovkaning yon sirti o`tib ketadi.
Silindrik zagotovkani cho`ktirish uchun zarur bo`lgan kuchni taqribiy plastiklik va siqilayotgan zagotovka hajmdagi kichik elementning muvozanati tenglamalarini birgalikda yechib aniqlaymiz. h/d<1 bo`lganida bu usul qoniqarli aniqlikni ta`minlaydi. Muvozanat tenglamasini yechamiz:
Plastikligining taqribiy shartlari
Shunday qilib, quyidagi sistemani hosil qilamiz;
bog`liq bo`lmaganda:
Integrallash doimiyligi C ni quyidagi shartdan aniqlaymiz;
r=0,5d; ya`ni
2-rasm. Silindrik cho`ktirishga bosimlarning taqsimlanishi va
U holda bosim (2-rasm).
(1.2)
r ga cizhiqli bo`gliq bo`ladi. O`rtacha bosim Po`rt ni aniqlash uchun P epyurasini hajmini hisoblab topamiz va uni zagotovka – silindr toretsining yuziga bo`lamiz:
(1.3)
Silindr “bochka hosil qilib” deformatsiyalanishi I. Ya. Tarnovskiy o`rgangan. Tarnovskiy ma`lumotlarini (1.1) tenglama bilan taqqoslash d/h ning katta qiymatlarida bochka hosil bo`lishi bosimni sezilarli ravishda ortishini ko`rsatadi (3-rasm). Aksincha, f=0,5 va d/h<2 da (1.3) formula oshirilgan (katta) natijalar berishi aniqlandi, chunki bochka bo`lishiga katta ishqalanish kuchlari bilan ishqalanishga qaraganda kamroq energiya sarflanadi.
(1.3) formula va 3-rasmdan ko`rinib turibdiki d>B deb olamiz. Ishqalanish kuchlanishi .
3-rasm. Silindrni cho`ktirishdagi o`rtacha bosim: tutash chiqziqlar – bochka hosil bo`lishini nazarda tutib, shtrix chiziqlari – (1.3) formula bo`yicha. Chiziqlarni yonidagi raqamlar f ning qiymatlarini bildiradi. Deformatsiya tekis (eni bo`ylab), bosh kuchlanishlar va deformatsiyalar o`qi z va x o`qlari bilan ustma-ust tushadi deb taxmin qilamiz. Balandligi (z o`qi) bo`yicha nisbiy deformatsiya.
Eni bo`yicha nisbiy deformatsiya
/2h
U holda deformatsiya jadalligi
Tekis deformatsiyada kuchlanishlar jadalligi
Ichki qarshilik kuchlari bajargan ish
Tegib turgan joydagi surilish faqat y o`qi bo`ylab sodir bo`ladi, shu boisdan ikki sirtdagi tegib ishqalanishda bajarilgan ish
Surilish
Integrallash doimiysi C o`q Z ga bog`liq emas. Y=0 da i=0, bundan c=0 va
P kuch bilan da siqishda press bajargan ish
yoki
Tegishlicha o`rtacha bosim quyidagiga teng bo`ladi.
(1.4)
M.Ya.Brovman bo`yicha uzunligi L eni B dan uncha farq qilmaydigan qisqa to`g`ri to`rtburchak zagotovkalar uchun bo`lganida
(1.5)
Do'stlaringiz bilan baham: |
