Kompyuterni tashkillashtirish

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA 
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI 
 
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI 
 TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI 
“KOMPYUTERNI TASHKILLASHTIRISH” 
FANIDAN 
 
6- AMALIY ISH. KESH XOTIRA 
Bajardi: Shavkatov Dilmurod. 
CAO016-2 
Qabul qildi: Torayeva Maxliyo. 
 
 
TOSHKENT – 2023 
 
 
 
 
 

---

 
Kesh-xotira 
Protsessor ishlash uchun o‘z ma’lumotlarini operativ xotiradan oladi. Bunda 
mikrosxema ichida signallar juda katta chastotada (bir necha yuz MGts) ishlanadi, 
operativ xotiraga murojaatlarning hammasi esa bir necha marta kam chastotada sodir 
bo‘ladi. Chastotaning ichki ko‘paytirish koeffitsienti qanchalik yuqori bo‘lsa, 
protsessor, tashqarida saqlanayotgan ma’lumotlarga qaraganda, o‘zining ichida 
saqlanayotgan 
ma’lumotlar 
bilan 
shunchalik 
samaraliroq 
ishlaydi. 
Odatda protsessor o‘zining ichida deyarli hech narsani saqlamaydi. Unda 
ma’lumotlarga ishlov beriladigan yacheykalar (bu «ishchi» yacheykalar registrlar 
deb ataladi) juda kam. Shuning uchun protsessor ishini tezlatish uchun ancha oldin 
(4-avloddan boshlab) keshlash texnologiyasi taklif qilingan. Kesh – bu bufer 
vazifasini bajaruvchi xotira yacheykalarining nisbatan katta bo‘lmagan naboridir. 
Umumiy xotiradan biror narsa o‘qilayotganda yoki unga yozilayotganda 
ma’lumotlarning nusxa (копия)si kesh-xotiraga ham kiritiladi. Agar shu 
ma’lumotlarning o‘zi yana zarur bo‘lib qolsa, ularni uzoqdan chaqirib olish zarur 
bo‘lmaydi 
– 
ularni 
buferdan 
olish 
ancha 
tezroq 
bo‘ladi. 
Kesh-xotiradan foydalanish kompyuter tizimi unumdorligini sezilarli oshirish 
imkonini berdi. 486-protsessorlar uchun keshlash texnologiyasi birinchi marta 
qo‘llanilganda, kesh-xotira onalik platasida protsessorga mumkin qadar yaqinroq 
joylashar edi; bunda sig‘imi katta bo‘lmasa ham, lekin unumdorligi bo‘yicha eng 
«tez» 
mikrosxemalardan 
foydalanishar 
edi. 
Bugungi kunda kesh-xotira «piramidali» o‘rnatiladi. Tezligi bo‘yicha eng tezkor, 
lekin hajmi bo‘yicha eng kichik birinchi darajali kesh-xotira protsessor kristalli 
tarkibiga kiradi. Ularni protsessor registrlari tayyorlanadigan texnologiya bo‘yicha 

---

tayyorlashadi, natijada u juda qimmat, lekin juda tezkor va eng asosiysi ishonchli 
bo‘lib qoldi. Uning o‘lchami atigi bir necha o‘n Kbayt bilan o‘lchanadi, lekin u tez 
ishlov 
berishda 
juda 
katta 
ahamiyatga 
ega. 
Ikkinchi daraja kesh-xotirasi protsessorning o‘sha kristallining o‘zida joylashishi 
mumkin (bu holda u protsessori yadrosi chastotasida ishlaydi). Odatda ikkinchi 
daraja kesh-xotira hajmi yuzlab Kbaytda (128/256/512 Kbayt va h.k.) o‘lchanadi. 
Eng katta, lekin eng sekin kesh-xotira – bu uchinchi daraja keshidir. U protsessorga 
kirmaydi, chunki onalik platasida o‘rnatiladi va uning chastotasida ishlaydi. Uning 
o‘lchamlari 
1-2 
Mbaytga 
yetishi 
mumkin. 
Birinchi va ikkinchi daraja kesh-xotira o‘lchami protsessor narxiga juda katta ta’sir 
qiladi. Bir modelli va berilgan ishchi chastotali protsessorlar kesh-xotira hajmi bilan 
farqlanishi 
mumkin.