Kompyuter lingvistikasi

1.2 Kompyuter lingvistikasidagi asosiy yo‘nalishlar

Kompyuter lingvistikasi fani yangi soha bo‘lsa-da, hozirgi kunga qadar, qisqa vaqt ichida, turli yo‘nalishlari vujudga keldi. Tabiiy tillar negizida mashina tili yaratish, foydalanuvchining talab va ehtiyojlari kengayishi ushbu yo‘nalishlarni ko‘paytirdi. Kompyuterlingvistikasi fanining yo‘nalishlari shartli ravishda quyidagicha guruhlanadi¹⁵:

1. 
   Qoliplash va dasturlash ishlariga qaratilgan yo‘nalishlar:
   
   • 
     muloqotni kompyuter yordamida qoliplash;
     
   • 
     syujet strukturasini kompyuter yordamida qoliplash;
     
   • 
     matnni katta hajmdagi matn (gipreteks) darajasida tasavvur etish;
     
   • 
     axborot-izlanish sistemasi.
     
2. 
   Til o‘rgatishga qaratilgan yo‘nalishlar:
   
   • 
     til o‘rgatish jarayonlarini kompyuterlashtirish;  mashina tarjimasi.
     
3. 
   Matnni tahlillashga qaratilgan yo‘nalishlar:
   
   • 
     avtomatik tahrirlash;
     
   • 
     statistik tadqiqotlar;
     
   • 
     kompyuter leksikogarfiyasi.
     

Kompyuter lingvistikasining ushbu yo‘nalishlarini amaliy va nazariy ahamiyati jihatidan esa quyidagicha guruhlash mumkin:

1. 
   Amaliy yo‘nalishlar:
   

 Mashina tarjimasi.

 Avtomatik tahrir.

 Til o‘rgatish tizimini kompyuterlashtirish.  Statistik tadqiqotlar.

 Kompyuter leksikografiyasi.

2. 
   Nazariy yo‘nalishlar:
   

 Tabiiy tilni qayta ishlash.

 Syujet strukturasini modellashtirish.

 Muloqotni kompyuter yordamida qoliplash.

 Matnni gipertekst texnologiyalarida berish.

Umumiy tarzda quyidagicha keltirishimiz mumkin:

 Tabiiy tillarni qayta ishlash (inglizcha. natural language processing; matnning semantik, morfologik, sintaktik tahlili). Bunga quyidagilarni kiradi:

1. 
   Lingvistik korpus, ya’ni matnning elektron korpusini yaratish va foydalanish.
   
2. 
   Elektron, tezaurus lug‘atlar, ontologiyalar yaratish. Masalan, Lingvo.
   

Lug‘atlardan avtomatik tarjima va orfografik tekshirish uchun foydalaniladi.

3. 
   Matnning avtomatik tarjimasi. Rus tarjimonlari orasida eng mashhur dastur Promt hisoblanadi.
   
4. 
   Matndan statistikani avtomatik olish (inglizcha, fact extraction, text mining).
   
5. 
   Matnni avtomatik jamlash (inglizcha, automatic text summarization). Bu vazifa Microsoft Wordga kiritilgan.
   
6. 
   Bilimlarni boshqarish tizimini barpo qilish.
   
7. 
   Savol-javob tizimlarini yaratish (inglizcha, question answering systems).
   

• 
  Belgilarni optik aniqlash.
  
• 
  Nutqni avtomatik aniqlash.
  
• 
  Nutqning avtomatik sintezi.
  

Shuningdek, kompyuter lingvistikasi markazida quyidagi masalar turadi:

• 
  axborot yetkazish uchun umumiy til yaratish;
  
• 
  axborot yetkazish uchun tillarni takomillashtirish;
  
• 
  inson va mashina aloqasi uchun tabiiy til interfeysini yaratish (sun’iy intellektning asosiy masalalaridan biri);
  
• 
  axborot tizimini yaratish va modellashtirish.