Kompyuter lingvistikasi: muammolar, yechim, istiqbollar

Kalit so‘zlar: Parallel korpus, bimatn, lingvistik izoh, teglash, korpus. 
Key words: Parallel corpus, bitext, annotation, tagging, corpus. 
 
KIRISH. 
O‘sib borayotgan xalqaro almashinuv, jadal globallashuv tufayli 
tarjimaga, xususan, uning, qulay, sifatli hamda istalgan joydan turib foydalana 
olinadigan 
shakliga 
bo‘lgan 
talab 
o‘smoqda. 
Yuqoridagi 
talablarni 
qanoatlantiradigan, foydalanuvchiga eng sifatli tarjimalarni yetkazib beradigan 

---

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“KOMPYUTER LINGVISTIKASI: 
MUAMMOLAR, YECHIM, ISTIQBOLLAR”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya 
Vol. 1 
 
№. 01 (2022)
 
http://compling.navoiy-uni.uz/
 
106 
parallel korpuslar ustidagi dastlabki ishlar korpus lingvistikasi doirasida 1980-
yillardan boshlab jadal sur’atlarda rivojlana boshladi. Bugunga kelib esa uning 
salmog‘i tobora o‘sib bormoqda. Xo‘sh, korpus, parallel korpus yoki ko‘p tilli 
korpuslar deganda nima tushuniladi? Parallel korpuslar deganda bir tildagi 
manbaning ikki va undan ko‘p tillarda aks etishi tushuniladi. Olim Umerova
[1]
ning 
ta’kidlashicha, parallel korpus deganda ikki yoki ko‘p tilli korpus tushuniladi hamda 
u manba tili va uning muvofiq tarjimasini jamlagan tarjima tilli tizim hisoblanadi. 
Uning kuchli qidiruv, taqqoslash, xotira va boshqa jihatlari, shuningdek, korpusning 
ishonchliligi, uning leksik ma’lumotlar bilan boyitilganligi, ma’lumotlarning 
aniqligi an’anaviy tarjimadagi kamchiliklarni bartaraf etuvchi omil bo‘lib xizmat 
qiladi. Demak, parallel korpuslar istalgan bir tilning asli va uning tarjimasini o‘zida 
jamlagan elektron tizim ekan.
Til korpuslari tarixiga nazar soladigan bo‘lsak, XX asrning so‘nggi yillarida 
korpus tilshunosligi alohida qism sifatida ajralib chiqdi hamda 1950-60-yillarda 
dastlabki muhim tadqiqotlar amalga oshirildi. Korpus tilshunosligi – hisoblash 
tilshunosligining bir qismi bo‘lib, u kompyuter texnologiyalaridan foydalangan 
holda lingvistik korpuslarni (matn korpuslari) qurish va ishlatishning umumiy 
tamoyillarini ishlab chiqadi. Matnlarning lingvistik yoki til korpusi deganda, 
muayyan til muammolarini hal qilish uchun mo'ljallangan, mashinada o'qiladigan, 
birlashtirilgan, tuzilgan, belgilangan, filologik jihatdan mukammal lingvistik 
ma’lumotlar to‘plami tushuniladi 
[2]
. Matn korpuslari paralleligiga ko‘ra bir tilli, 
ikki tilli va ko‘p tilli turlarga bo‘linadi. Parallel korpuslar yoki bitekstlar manba 
tilidagi ma’lumotlarning tarjima tiliga o‘tkazilgan ko‘rinishi bo‘lib, bunda matnlar, 
paragraflar va gaplar tarkibi so‘zlarga ajratilgan holda ikki tildagi bir-biriga mos 
so‘zlarning o‘zaro bog‘lanishidir 
[3]
.
Yuqorida ta’kidlanganidek, hozirgi kunga qadar o‘zbek-ingliz tillarining 
parallel korpusini o‘zida jamlagan elektron tizim yaratilmagan. Bu esa sifatli 
tarjimalarga ehtiyoj oshib borayotgan hozirgi kunda o‘zbek kompyuter lingvistikasi 

---