Qadimgi dunyo xo‘jaligini yuritish uchun bilim va amaliyot talab qilinardi. Nil daryosining suvini pasayib-ko‘tarilib turishi astronomiya fanini rivojlantirishga olib kelgan bo‘lsa, dehqonchilik sohalarini boshqarish esa amaldorlar faoliyatiga borib taqalar edi. Xo‘jalik yuritish ishlari faoliyatini olib borish aniqroq kalendarni talab qilar edi. Bu esa Quyosh va Oy, yulduzlar sistemasi bilan bog‘langandi. Bularning barchasi ilmiylikni, bilishni taqozo etar edi. Ijodni zaruriyatga aylantirgandi. Natijada matematika, algebra va geometriya paydo bo‘ldi. Jumladan, Vaviloniyaliklar 60 daqiqalik yozma vaqtni ijod qildilar. Bu yozma vaqt orqali hisob-kitob qilish hozir ham (bir soat – 60 daqiqa, 1 daqiqa – 60 sekund) ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q.
Qadimgi Misrdagi madaniyat insoniyat tarixida eng qadimgi madaniyat hisoblanadi. Gerodotning yozib qoldirishicha, yilning davomiyligi, ya’ni uning 365 ¼ kunligi ham Misrda ijod qilingan.
Eramizgacha bo‘lgan, ya’ni Antik dunyo deb ataluvchi davrlarda Gretsiyada ham izlanish, ijod yuqori cho‘qqiga ko‘tarilgan. Falsafa fan sifatida eramizdan avvalgi VII-VI asrlarda Gretsiyada shakllandi. Ayniqsa, Aleksandr Makendonskiy imperatorlik qilgan davrlarda falsafa ravnaq topa boshlagan.
Milet maktabi
Milet materialistik maktabining asoschisi Fales (eramizdan oldin 624-547 yilda yashagan)dir. Fales geometriya, astronomiya, matematika fanlarini rivojlantirdi. Bu davrda falsafa fani inson bilimlarining yig‘indisini ifoda qilardi. Gretsiya falsafasi tarixida Fales birinchi bo‘lib, tabiatdagi hodisalarning rivojlanish manbaini qidirdi.
Falesning fikricha, tabiat hodisalari asosida suv yotadi. Undan tashqari, Falesning shogirdi Anaksimandr (eramizgacha 610-546 yillarda yashagan) dunyoning asosida suv emas, cheksiz shaklga ega bo‘lgan apeyron yotadi, deb tushuntirdi. Uning fikricha, hamma narsa shu apeyrondan kelib chiqqan va yana apeyronga qaytadi. Apeyron harakati esa qarama-qarshilikning kelib chiqishi asosida bo‘ladi.
Mavjudot Anaksimandrning fikricha, rivojlanish, taraqqiyot xudolariga bog‘liq emas. Anaksimandr birinchi bo‘lib odamning paydo bo‘lish masalasiga qiziqadi va uni balchiqlardan paydo bo‘lgan, deydi. U birinchi bo‘lib, geografik karta tuzgan, quyosh soatini yasagan.
Milet maktabining keyingi vakili Anaksimen (eramizdan avval 585-525 y. da yashagan)dir. Anaksimenning fikricha, dunyo havodan tashkil topgandir. Anaksimen ijodida ateistik qarashlar bor edi. Kosmik o‘zgarish xudosiz, borliqning doimiy o‘zgarishi natijasida hosil bo‘ladi. Milet maktabi vakillarining ta’limoti materialistik xarakterga egadir. Ularning ta’limoticha, dunyoning asosida moddiy bir narsa - modda yotadi. Ular tabiatning qonuniy rivojlanishini modda va uning xarakteriga bog‘laydilar.
Grek dialektikasini Pifagor maktabi rad etdi. Milet faylasuflari dunyoning asosiga materiyani qo‘ysalar, Pifagor maktabi esa sezish mumkin bo‘lmagan abstrakt raqamni - sonni qo‘yadi. Bu idealistik falsafa stixiyali materializmga qarshi chiqdi. Bunga sabab, bilish jarayonining qiyinchiliklari natijasi edi.
Do'stlaringiz bilan baham: |