Kompyuter injineringi”fakulteti ki-11-20 guruhi Talabasining “Elektronika va sxemalar1” fanidan tayyorlagan

kuchlanishi bilan rezistor (2) dagi kuchlanish orasidagi ayirmasiga (farqqa) teng bo‘ladi.

Asboblar va ishlov beriladigan buyum o‘rtasida katta oraliq b o ‘lganda rezisto r (2) da k uchlanish pasaym aydi, elektr dvigatel vali aylana boshlaydi, bu elektrodlar orasida elektr zarrachalari razryadlari hosil b o ‘lmaguncha elektrodlar bir-
birlariga yaqinlashaveradi. Shu paytda rezistor (2) da va elekt r
dvigatel yakorida k u ch lan ish pasayadi (kam ayadi). Agar elektrodlarda qisqa tutashuv b o ‘lib qolsa, rezistor (2) dagi kuchlanishning pasayishi batareya (3) dagi kuchlanishning pasayishiga qaraganda katta b o ‘ladi. Bu holda yuqoridagi kuchlanish qutblari o ‘zgaradi («+» qutb «—» qutb b o ‘ladi) va

elektr dvigatel yuqori orqaga (teskari) aylana boshlaydi, elektrodlar esa bir- biridan uzoqlashadi.

75

1. 
   Yagona bir belgi (56-
   

shakl) shartli belgilanishda joylashishiga
ko‘ra bir nechta ifodalarni tasvirlashi mumkin. Masalan,
nuqta


Bu belgi yordamida o‘tkazgichlarning tutashgan joyini (1),
belgisini ko‘ramiz.


mpulsli quvurlarning tarmoqlanish joyini (2), kontaktlarni
i
ng
harakatlanuvchi qismini (3), ionli qurilmalarning gaz to ‘l dirish
nuqtasini (4), ko‘p fazali chulg‘amlarning neytral nuqtasi ni (5),
chulg‘amning boshlanish nuqtasini (6), ko‘p karrali konta kt¬
larning yopiq holatdagi nuqtasini (7) va boshqalarni ifod alash
mumkin.

2. 
   Turli tipdagi sxemalarda ayni bir belgi berilishiga ko‘ra, t urli
   

belgilarni ifodalashi mumkin. Masalan, to ‘g‘ri to ‘rtburcha k prin¬
sipial sxemalarda qo‘llanganda, rele chulg‘ami magnitli ajrat kichni
va kontaktorni ifodalaydi; strukturali va funksional sxem alarda
ishlatilganda qurilmalarning funksional qismlarini, o‘tkazgic hlarni
loyihalashda ishlatilganda shchit, pult, shtativ va boshqalar ni ifo¬
dalaydi.

3. 
   Ishlab chiqarish belgilarini tuzishda, u yoki bu aniq hollar da,
   

umumiy belgilar yetishmay qolgan b o ‘lsa, asosiy olinadi gan
umumiy belgilari standard bo‘yicha o‘rnatiladi. 4. Shartli-
grafik belgilarning ayrim qismlari va elementlari bitta tipdagi sxemalar uchun bir emas, bir nechta belgilarga ega bo‘lib,
ularning har birini muayyan holatlarda qo‘llash kerak.


shaklda transformator chulg‘amining 3 ta standart ko‘rsat-
56-




kichlari berilgan. 16-
ko‘rsatkich yorug‘lik ta’minlash va quvvat-
lantirish sxemalarida qo‘llaniladi. Uning yordamida transfor mator
Xulosa
2. Chulg‘amlarning birikmasini aniq ko‘rsatish uchun 17- ko‘r-
satkich qo‘laniladi. 18-
ko‘rsatkich ulanishning turini belgilash uchun ishlatiladi. K o‘rib chiqilayotgan misoldagi 2-
chulg‘amli transformator chul- g‘amlari (19) va
(20):
birlamchisi yulduz ko‘rinishida, ikki-
lamchisi neytral nuqta bilan chiqarilgan yulduz ko‘rinishida ulan-
gan.



Ayrim elementlar va ularning qismlari sxemalarning turiga
3.

qarab ozmi-
ko‘pmi aniqlikda ko‘rsatiladi. Agar kabelni yo‘llovchi o‘chirgichga borishi rejada ko‘rsatilishi
kerak bo‘lsa, buni eng sodda usulda ko‘rsatiladi (56- shakl, e
yuqorida). Agarda kontaktlar qaysi
zanjirga kiritilganligini (chiqarilganligini) ko‘rsatish kerak bo‘ lsa,
unda o‘sha putevoy o‘chirgichni aniqlashtirib ko‘rsatadi. 56
- shakl,
e
markazda; 56- shakl,
a
pastda kontaktsiz putevoy o ‘chirgich
ko‘rsatilgan, u kontrollashtiruvchi obyekt bilan (aloqa, mas alan
induktivli) mexanik bog‘lanishga ega emas (ichki kontakt ga).
Bundan tashqari, uning sxemasi kontaktsiz elementdan tas hkil
topgan bo‘lib, ular drossellar, kondensatorlar, triodlar va bosh-
qalardan tashkil topgan. Kontaktsiz putevoy o‘chirgich pl anda
yuqorida ko‘rsatilgan tarzda ko‘rsatiladi (56- shakl,
e
ustidan), lekin
sxemada to ‘g‘ri to ‘rtburchak ko‘rinishda ifodalab qo‘yiladi v a unga
manba o‘tkazgichlari ulanadi (1 va
2)
hamda sxemaga ulash uchun
undan chiquvchi o‘tkazgichlari (3, 4, 5) chiqarib qo‘yiladi. Bu yerda putevoy o‘chirgich o‘zining xususiy maxsus prinsip ial
sxemasiga egaligini unutmaslik kerak.
Murakkab prinsipli sxemalariga ega bo‘lgan boshqa uskun alar
va murakkab elementlarning faqat kirish va chiqish qismlari
ko‘r-
satiladi. Standart bo‘yicha bunday uskunalar sxemaning ele mentlari
kabi ko‘rib chiqiladi. 56- shakl,
f
da misol tariqasida kechiktirilgan
ijro raqamli element ko‘rsatilishi tariqasida x — kirish va
y1y2
va
y3
chiqish nuqtalar belgilangan qo‘shimcha maydonda kechiki
sh vaqti
ko‘rsatkichlari, har bir chiqish bo‘yicha kechikish vaqti k o‘rsat-
kichi ko‘rsatilgan. (—) belgisi «kechikkan» (logik operatsi ya)ni
anglatadi.
Stabilizatorlar, kuchaytirgichlar, chastota generatorlari, quv vat
manbalari va boshqalar soddalashtirilgan usulda detallashti rilmasdan
ko‘rsatiladi. 56- shakl,
g
da misol tariqasida kuchlanishi 220 V bo‘lgan
o ‘zgaruvchan tokning kuchlanishi 4 V ga teng doimiy to kka
o‘zgartirib beruvchi quvvat manbasi ko‘rsatilgan.
Agar standart bo‘yicha kerak bo‘lgan ko‘rsatgich bo‘lmas a,
unda uning ishlash prinsipiga qarab tuzib chiqariladi yoki bo ‘lmasa,
analogli ishlovchi apparatlar tuzilishiga ega b o ‘lgan usk
-
4. Unalar

3. 
   Mavzu:Zamonaviy elektronika va sxemalardagi diskret qurilmalardan integral sxemalargacha rivojlanishining tarixiy davrlari va rivojlanish istiqbollari.
   

Elektronika- elektronlar bilan elektronlar o'rtasidagi o'zaro ta'sirni va ma'lumotlarni uzatish, qayta ishlash va saqlash uchun ishlatiladigan elektron qurilmalar va qurilmalarni yaratish usullarini o'rganadigan fan. Elektronika birinchi navbatda inson jamiyatining axborot ehtiyojlarini qondirish uchun mo'ljallangan. Ishlab chiqarish kuchlari va ishlab chiqarish munosabatlarining rivojlanishi yangi texnika va texnologiyalarni yaratishga asoslangan va ommaviy axborot vositalarining rivojlanishi bilan chambarchas bog'liq. Axborot almashish qurilmalarining rivojlanish tarixi bir necha bosqichdan iborat: yuz, ovoz, yozish, kitoblarni chop etish, elektronika harakati va ifodasi.


Elektronika rivojlanishning to'rt bosqichidan o'tdi. Birinchi bosqich 1895 yilda yakunlandi, A. S. Popov simsiz telegrafiya - radio ixtirosi bilan boshlandi.
CHIROQ ELEKTRONIĞI . YARIM SUPERO'TKAZUVCHILAR ELEKTRONIKA . Nanoelektronika. FUNKTSIONAL ELEKTRONIKA.
Bioelektronika. Akustoelektronika. MAGNITELEKTRONIKA.
2.
Нано ва функционал электроникаларга изоҳ беринг.


100 nanometrdan kam bo'lgan elementlarning o'lchamlari bilan integral elektron davrlarni qurishning texnologik va jismoniy asoslarini ishlab chiqadigan elektronika maydoni nanoelektronika deb ataladi. Nanoelektronika atamasi zamonaviy yarim o'tkazgichlarning mikroelektronikasidan o'tishni aks ettiradi, bu erda elementlarning o'lchamlari mikrometr birliklari, kichikroq elementlarga — o'nlab nanometr o'lchamlari bilan o'lchanadi.

ko'pincha parazit bo'lib qolsa, masalan, tranzistorning hajmini pasayishi bilan uning ishi tunnel ta'siriga aralasha boshlaydi, aksincha, nanoelektronika nanogeterastrukturali elektronika uchun asos sifatida bunday ta'sirlardan foydalanish uchun mo'ljallangan.

3.
Био ва акустоэлектрникаларга изоҳ беринг.


Bioelektronika (biologik elektronika) - bu juda ishonchli, ishonchli va aqlli hisoblash vositalarini yaratish uchun tirik organizmlar tomonidan axborotni qayta ishlash usullari va tamoyillarini o'rganadigan fan va texnologiya sohasi. Elektron biotexnologiya sohasida biosensorlar va qurilmalar, biochiplarning zamonaviy turlarini yaratish uchun foydalanish mumkin. Biotexnologiyada yarim o'tkazgich asboblarini yaratish mumkin.


Akustoelektronika- bu yuqori chastotali (20 Hz dan ortiq) akustik to'lqinlarni elektr maydoniga va qattiq holatda elektronlarga qo'llash jarayonini o'rganadigan fan va texnologiya sohasi. Akustik elektronikaning 3 asosiy ta'siri bor: akustik to'lqinlarning elektron emishi, akustik to'lqinning tezligini o'zgartirish, akustik ta'sir. Radioelektron tizimlarida akustik to'lqinlardagi ma'lumotlarni uzatish va qayta ishlash akustik to'lqinlarni kechiktirish liniyalarida va stabilizatsiya qilish uchun kvarts rezonatorlarida qo'llaniladi. Quyidagi qurilmalar sirt akustik to'lqinlarda keng qo'llaniladi: televizor filtrlari, akustik tranzistor, akustik to'lqin zaryad konvertori.




4.