Kompyuter arxitekturasi

Quyida Monitor bazi turlari keltirilgan.

Adapter	Rangi	Matnli	Grafikli
MDA	Ok-kora	80x20,2 ta rang	640x200,2 ta rang
CGA	Rangli	80x25,16 tarang, 323x200, 4 ta rang	640x200,2 ta rang
Hercules	Ok-kora	80x25,2 ta rang	720x348, 2 ta rang
EGA	Rangli	80x25,16 tarang, 80x43, 16 ta rang	640x350,16ta rang
VGA	Rangli	80x25,16 ta rang	640x480,16ta rang
SVGA	Rangli	80x25,16 ta rang	800x600,16ta rang

Hozirgi kunda shaxsiy kompyuterlarda asosan SVGA monitorlari bilan, NOTBOOKlar esa suyuq kristalli monitorlar bilan ta’minlangan.

Texnologik qism

Klavitura – axborotlarni va buyruqlarni kiritishda ishlatiladi. Klaviaturada  tugmalar soni va joylashishi turli xil bo’lishi mumkin, lekin ularning vazifasi o’zgarmaydi.

Klavitura qurilmasini biz siz bilan tarkibiy jihatidan

4-guruhdagi tugmalarga bo’lib o’rganamiz:

1) Alafavitli-raqamli tugmalar guruhi- bu guruhdagi tugmalarni vazifasi kompyuterga axborotni va buyruqlarni kiritishda foydalanadigan tugmalardir. Xarflar, sonlar va tinish belgilardan iborat tugmalar kiradi.

2) Funktsional tugmalar guruhi  - bu guruhdagi tugmalarga quydagi tugmalar kiradi  F1, F2 ,F3, F4, F5, F6, F7, F8, F9, F10, F11, F12. Funktsional tugmalar guruhi vazifalari turli maxsus amallarni bajarish uchun zarur, ularning vazifalar xar bir dasturda bir-biridan farq qilib , ularning vazifalari bajarayotgan dasturda belgilab qo’yilgan buladi.

3)Maxsus tugmalar guruhi - bu guruhdagi tugmalar vazifalariga to’xtalamiz.

 [Enter] yoki [Return] tugmasi- yangi satrga utish yoki yozilgan buyruqni kiritish uchun xizmat qiladi.

 [Del] tugmasi - kursor turgan belgini o‘chirish uchun xizmat qiladi. Agarda klaviatura surish rejimida ishlayotgan bo’lsa belgi o‘chadi va belgidan keyingi ma’lumot chapga suriladi.

[Ins] tugmasi -belgilarni kiritishda surish rejimidan almashtirish rejimiga o’tishni ta’minlaydi.

[Vackspace] yoki [ß] tugmasi - kursordan chapdagi belgini uchiradi.

[¬], [®], [], [¯], [Home], [End], [PgUp], [PgDn]tugmalari- kursorni mos ravishda chapga, unga, yukoriga,pastga, satr boshiga va oxiriga, matnni bir varoq oldinga va pastga varoqlashga olib keladi.

[Ctl], [Alt] tugmalar alohida o’zi bosilaganda xech qanday vazifani bajarmaydi, lekin boshqa tugmalar bilan birgalikda bosilganda dastur ishiga ta’sir qiladi. Xar bir dasturda dasturlovchi tomonidan ularning bajariladigan vazifalari ko’rsatilgan bo’ladi. Masalan dastur tavsifida ma’lum bir amal bajarilishi uchun [Alt]Q[X] ni kiriting deyilganda, siz [Alt] tugmasini bosgan holda, [X] tugmasini bosish kerak.

[Shift] tugmasi- katta xarfni yoki simvolli tugmalardagi ikkinchi belgini chiqarish uchun xizmat qiladi. Buning uchun [Shift] tugmasini bosgan holda kerakli tugma bosiladi.

[Caps Lock]tugmasi- alfavitli tugmalarni katta xarf rejimida ishlashni ta’minlaydi. Buning uchun [Caps Lock] tugmasini bosish natijada (Caps Lock) indikatori yonishi lozim. Katta xarf rejimidan chiqish uchun yana shu tugmani bir marta bosish va indikator o’chganligi ko’rish lozimdir. [Caps Lock] rejimida [Shift] tugmasi kichik xarflar rejimini beradi.

[Brek] tugmasi- dastur ishini to’xtatish uchun xizmat qiladi.

[Print Screen] tugmasi-ekrandagi tasvirni printerga chiqaradi.

4) Qo’shimcha tugmalar guruhi ( bu guruhdagi  tugmalar soni 101 va undan tugmadan ortiq tugmachali klaviaturada uchraydi)  ular odatda klaviaturaning ung tamonida joylashgan bo’lib ularning soni 17 va undan ortiq bo’lishi mumkin. Bu tugmalar guruhi ikki xil holatda ishlaydi:

[Num Lock] (raqamlar) tugmasi- bosilgan xolatda (Num Lock) indikatori yongan xolatda 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 sonlar,  G’, *, -, Q arifmetik amallar, (.) belgisi chiqadi va [Enter] tugmasi joylashgan. Odatda kompyuter ishga tayyor bo’lgan xolatda (Num Lock) indikatori yoniq holatda bo’ladi.

[Num Lock]  tugmasi- bosilgan xolatda (Num Lock) indikatori yonmagan holatda [¬], [®], [], [¯], [Home], [End], [PgUp], [PgDn], [Ins] va [Del] tugmalari vazifasini bajaradi.

Iqtisodiy qism

Sichqoncha - kompyuter bilan foydalanuvchi muloqotini yengillashtiruvchi manipulyator. Kompyuterga axborotni kiritish qurilmasi hisoblanadi. Uning sichkoncha nomi tashqi ko’rinishidan kelib chiqqan. Sichqoncha qo’lga bemalol joylashuvchi bir necha tugmali quticha. Sichkoncha stol yoki maxsus yuzada(gilamchada) harakati tufayli ekrandagi kursorni mos ravishda harakatlantiradi. Biror bir buyruqni bajarish uchun sichkonchaning mos tugmasi bosiladi. Bir xil amaliy dasturlar faqatgina sichqoncha bilan ishlashga moslashgan.

Printerlar - ma’lumotlarni kog’ozga chiqaruvchi qurilma. Barcha printerlar matnli ma’lumotni, ko’pchiligi esa rasm va grafiklarni ham kog’ozga chiqaradi. Rangli tasvirlarni chiqaruvchi  maxsus printerlar ham bor.Printerlarning quyidagi turlari mavjud: ignali (matritsali yoki nuqtali matritsali), siyohli(purkagichli) va lazerli.

Matritsali printerlar keng tarqalgan printerlar turi bo’lib ,ularning ishlash qoidasi quydagicha: printerning yozish boshchasida vertikal tartibda ignalar joylashgan.  Boshcha yozuv satri bo’ylab harakatlanadi va ignalar kerakli daqiqada bo’yalgan lenta orqali kog’ozga uriladi natijada kog’ozda belgi yoki tasvir paydo bo’ladi. Ignalar soniga ko’ra bu printerlar bir necha turga bo’linadi: 9-ignali, 24-ignali, 48-ignali.

 9-ignali printerda yozuv sifati pastroq. Sifatini oshirish uchun yozishni 2 yoki 4 yurishda bajarish kerak.

 24 ignali printer sifatli va tezroq ishlaydi.

48 ignalisini yozuvni juda sifatli chiqaradi.

Ignali printerlar tezligi bir bet uchun 10 sekunddan 60 sekundgacha vaqt oraligi ketadi.

Siyohli (purkagichli)  printerlarda ma’lumotlar kog‘ozga maxsus qurilma(siyohdonlar) orqali purkalanayotgan siyoh tomchilari orqali chop qilinadi. Siyohli printerlar sifati lazerli printerlar sifatiga yaqin va narxi ham arzondir. Siyohli printer shovqinsiz ishlaydi. Shuning uchun hozirgi kunda ko‘pchilik undan foydalanmoqda. Teligi bir bet uchun 15 dan 100 sekundgacha vaqt oralig‘ini tashkil etadi.

Lazerli printerlar bosmaxona sifat darajasiga yaqin sifatli yozuvni ta’minlaydi. U ishlash nuqtai nazaridan. Nusxa ko‘chiruvchi kseroksga yaqin, bunda faqat bosuvchi baraban kompyuter buyrug‘i yordamida elektrlandi. Bo‘yoq donachalari zarblanib barabanga yopishadi. Va tasvir hosil buladi. Tezligi bir bet matn uchun 3 dan 15 sekundgacha. Rasm uchun ko‘proq, katta rasmlar uchun 3 minutgacha vaqt talab qiladi. Hozirgi kunda minutiga 15-40 betgacha ma’lumotni chop etadigan lazerli printerlar mavjud.

    Kompyuterga ulanadigan  qo`shimcha qurilmalar. Kompyuterning imkoniyatlari nafaqat ma’lumotlarni qayta ishlash, kiritish yoki chop etish bilan chegaralanadi, balki ma’lumotlarni saqlash, qidirish-chiqarish va qayta ishlashda turli xil ulanadigan qurilmalar yaqqol ishlatilaganda yaqqol seziladi va quyida biz bu qurilmalar bilan tanishamiz.

Skaner-kompyuterga matnli yoki tasvirli ma’lumotlarni kirituvchi qurilma. Skanerlar belgilarnixam anglaydi, shuning uchun qo’l yozmalarni ham kompyuterga kiritish uchun xizmat qiladi. Ular ikki xil bo’ladi: avtomatik va avtomatik bo’lmagan. Birinchisi ma’lumotni varoqlab o’qiydi, ikkinchisi satrlab, buning uchun skanerni kerakli satrga qo’l bilan surib turish kerak.

Plotter- chizmalarni kog’ozga chiqaruvchi qurilma. Plotterlar 2 xil bo’ladi: barabanli va planshetli. Barabanligi rulonli, planshetligi varoqli kog’ozga chiqaradi. Plotterlar asosan chizma loyihalarini avtomatlashtirishda foydalaniladi.

Modem- telefon tarmog’i orqali boshqa kompyuterlar bilan ma’lumot almashish imkonini beruvchi maxsus qurilma. Modemlar ichki(elektron platali) va tashqi alohida turdagi qurilma) bo’lishi mumkin. Modemlar ma’lumot uzatish tezligi bilan farqlanadi. Ular odatda sekundiga 2400 dan 33600 bitgacha ma’lumotni uzatish imkoniyatiga ega.

Faks-modem - shunday qurilmaki, oddiy modemning barcha imkonyatlariga ega bo’lib, qo`shimcha rasmli telefaks ma’lumotlarni kompyuterlararo almashish imkonyatlariga ega.  Ayni vaqtda ishlatilayotgan ko’pchilik modemlar faks-modemlar bo’lib, ularning ayrimlari ovoz almashish imkonyatlariga ega.

Multmedia- tasvirli ma’lumotlar bilan ishlashga qodir bo’lgan vosita hisoblanadi. Multmedia so’zi lotincha "media" so’zidan olingan bo’lib, "ma’lumot tashuvchi vosita" degan ma’noni anglatadi. Multimediali kompyuterlar so’z, musiqa va boshqa ovozli ma’lumotlar, video ma’lumotlar qabul qiladi va ular ustida ishlaydi. Multimediali kompyuterlar albatta kompakt disklar uchun maxsus disk yurituvchilar ovozli xaritalarga ega bo’lishi hamda kamida Pentum(75 Mgts yoki 486 SX) 25 Gts tezlikdagi mikroprotsessor, joriy xotirasi 4 Mbayt va qattiq disk hajmi 160 Mbayt hamda 640x480 nuqtali rangli video tizmga ega bo’lishi kerak.

    Kompakt disk (CD-ROM) uchun disk yurituvchilar - ma’lumotlarni maxsus kompakt (CD ROM ) disklardan o’qish imkonyatini beradi. Bu disklar ishonchliroq bo’ladi va ularning hajmi 640 Mbayt va undan ortiq bo’lishi mumkin, ularga ma’lumotlar oldindan yozilgan bo’ladi.

Trekbol- sichqoncha kabi  shar shaklidagi manipulyator. Shar burilgan tomonga ekrandagi tasvir ham buriladi.

Strimmer-magnitli lentali kassetaga ma’lumotlarni yozish qurilmasi. Kattik diskdagi ma’lumotlar nusxasini olish qo’yish uchun strimmerlar keng ishlatiladi. Ular bir-biridan hajmi bilan farqlanadi.

Tarmok adapteri- kompyuterni mahalliy tarmoqqa ulash imkonini beradi. Bunda foydalanuvchi tarmoqdagi boshqa kompyuter bilan o’zaro muloqotda bo’lishi va ma’lumotlardan foydalanishi  imkoniyatiga ega bo’ladi.

Shaxsiy kompyuterlarning imkonyatlari.
O’zbekiston respublikasi mustaqillikka erishgandan so’ng, rivojlanishning yangi bosqichiga ko’tarildi. Shu borada zamonaviy kompyuter texnologiyalarining ishlab chiqarishga, iqtisodga, biznesga, va o’qitish jarayoniga tatbiqi tobora kengaymoqda. Har bir inson o’z mehnati faoliyatida kompyuterlardan unumli foydalana bilishi zarur. Kompyuter savodxonligiga ega bo’lish hozirgi kunda har-bir soha vakili oldidagi eng dolzarb masalaga aylandi.

Hozirgi kunda shaxsiy kompyuterlar kirib bormagan soha qolmadi. Xalq xo’jaligining barcha sohalaridan uning imkonyatlaridan foydalanilmoqda. Kompyuter o’zaro ma’lumotlar almashinuvini ta’minlash vazifasi amalga oshirilgandan so’ng uning imkoniyatlari yanada oshdi.Kompyuterlarni tarmoqqa birlashtirish o’z navbatida millionlab kompyuterlarni o’zaro birlashtiruvchi tarmoqlarni vujudga keltirdi va jahon kompyuter tarmoqlarini vujudga keltirdi. Masalan shunday tarmoqlardan biri InterNet tarmog’idir. Ayni vaqtda InterNet tarmog’idan 40 milliondan ortiq foydalanuvchi ma’lumot olmoqda. InterNet  yagona markazdan boshqarilmaydi, lekin elektron manzillar guruhini ta’minlovchi ommaviy qo’mitalar mavjud.


Foydalanilgan adabiyotlar

• 
  Google.com
  
• 
  Sites.google.com
  
• 
  S.I. Raxmankulova ."IBM PC shaxsiy kompyuterida ishlash". "Sharq"-Toshkent -1998 yil.