Kompozitsiya

M U Q A D D IM A
K om pozitsiya  -   qonuniy  la sh k il  qilingan  organizm ,  umimg 
hamma  qismlari m ustahkam   aloqada  va  o'zaro  bog‘liqlikda.  Bu 
aloqa  va  o'zturo  bog‘liqlik  xususiyati rassomning g 'oyaviy fik r i 
bilan  belgilanadi.  Fikr mohiyatiga  xos  bo'lgan  konstruktir g'oya 
kompozitsiyaning  amaliy  asosini  beradi.
Ye.A.Kibrik
Tabiatning go'zal m anzarali bo'lagiga  ko'zimiz 
tu sh g a n d a   u n dagi  elem entlarning  b ir-b iri  bilan 
uyg‘unligi topilganligidan  nihoyatda zavqlanamiz. 
Bu  alb atta,  tab ia t  in’omi.
Kompozitsiya inson ijodining barcha turlarida ham 
keng  q o ‘llaniladi.  S huningdek,  u  sh e’riy atd a, 
s a n ’atn in g   b a rch a   tu rla rid a   ham   m avjud. 
Kompozitsiya rassomchilik  asari,  m e’moriy  obida, 
majmua, dizayn san’ atiga xos sanoat buyumi yaratishda 
keng q o ilan ilad i.  U shbu  fan  ijodiy  y o ‘nalishdagi 
mutaxassislar  uchun suv va  havodek zarur.  Ijodkor 
asarining muvaffaqiyati uning  kompozitsiyasi bilan 
b elgilanadi.  S huning  u chun  h am   o ‘z  a sarlarid a 
kompozitsiya jihatidan yaxshi  natijalarga  erishgan 
ijodkomi,  u  xoh rassom bo'lsin, xoh me’m or boisin. 
o‘z sohasining kompozitori deb atashgan.
K ompozitsiya o‘ziga xos qonun va vositalardan 
ta s h k il  to p g a n .  U n in g   a so siy   q o n u n la rig a  
m u vo za n a t  v a   u m u m iy lik   k ira d i.  M u v o z a n a t 
simmetrik va asimmetrikkompozitsiyalarda turlicha 
n a m o y o n   b o 'la d i.  M u v o z a n a tg a   e le m e n tla r 
m iq d o ri,  sh a k li,  u la rn in g   m u h it  b ila n   o ‘z a ro  
m u n o s a b a ti,  ra n g i,  fa k tu r a v iy   y e ch im in in g  
uyg‘unligi  bilan  erishiladi.
Asimmetrik kompozitsiya rassomchilikda asosiy 
personajlar guruhining m anzara yoki fazoviy m uhit 
b ila n ,  m e ’m o rc h ilik d a   h a jm n i  fa z o   b ila n  
b irla s h tiris h   y o k i  fa zo n i  o ‘zig a  b o ‘y su n d irish  
imkonini  beradi.
S im m etrik  va  asim m etrik   kom p o zitsiy an in g  
b irini  ikk in ch isid an   ifo d aliro q ,  deb  b o ‘lm aydi. 
K o 'p g in a   rassom lar  va  m e’m o rlam in g  m ashhur 
a s a rla r id a  
a s im m e trik  
k o m p o z itsiy a  
qo'llanilganligining  guvohi  b o iam iz.
K o m p o z itsiy a   ka tegoriyalariga  te k to n ik a   -  
b u y u m   s h a k lin i  ta s h k il  q ilg a n   x o m ash y o  
konstruksiyasi va shaklning mohiyati  ham da shakl 
b ilan  fazo  m u n o sab atlari;  xu susiyati  va  sifatiga 
m ahsulot  shaklining  garm onik  yaxlitligi,  buyum  
e le m en tla rin in g   o ‘z a ro   b ir-b irig a   b o ‘y sunishi, 
m uvozanati,  dinam ikligi,  statikligi  ham d a   yaxlit
sh ak l  y a ra tis h d a   b a rch a   e lem en tlarn in g   b ir  xil 
yondashishi  kiradi.
Rassomchilik,  arxitektura,  dizaynerlik asarlarida 
kompozitsiya yaratish uchun proporsiya, nyuans, ritm, 
masshtab  kabi  asosiy vositalar qoMlaniladi.  M azkur 
vositalar arxitekturada va dizayn buyumlarida shaklga 
badiiy obraz beradi. Rassom asarida ham personajlar 
orasidagi mutanosiblikni  muvofiqlashtiradi.  uzoq  va 
yaqinni o‘zaro birlashtiradi, soya va o‘ta yorug‘likni 
uyg‘im lashtirib  aks ettirishda  asosiy  vosita b o ‘Hb 
xizmat  qiladi.
K o m p o z its iy a n in g  
fr o n ta l, 
h a jm iy  
va 
chuqurlashgan-fazoviy  kabi turlari  san ’a t asarining 
b a r c h a   tu r la r id a   k e n g   q o ‘lla n ila d i.  X u su sa n . 
arxitektura  va  haykaltaroshlik  san’atida.
F rontal  ko m p o zitsiya d a   a s a r  m u staq illig ig a 
erishishga  h a rak a t  qilinadi.  U ni  yaratishda  ijodiy 
izla n ish   m a ’lum   c h eg a ra   ich id ag i  y u z a d a   olib 
boriladi.