Kompozitsiya

S O ‘Z B O S H I
« K o m p o z its iy a  
a s o sla ri»  
fa n i 
ijo d iy  
yo‘nalishdagi  arxitektura,  rassomchilik  va  dizayn 
oliy o ‘quv yurtlarida fan sifatida o ‘tiladi. Toshkent 
D a v la t  T ex n ik a   u n iv e rs ite tin in g   « D izay n »  
kafedrasida  o ‘quv  rejasiga  binoan  «Kompozitsiya 
asoslari» fani  190  soat  hajmida  belgilangan.
Fanning m aqsadi  asosan  kompozitsiya  qonun- 
qoidalarini,  vositalarini  puxta  egallash  va  ijodda 
sam arali  qo'llashdan  iboratdir.
K om pozitsiya  aso slari  o ‘ziga  x os  q o n u n   va 
vositalami  o ‘z ichiga  olad;.  Dizayn mahsulotlarida 
- x o h  avtomobilsozlikda, xoh imorat interyerida, xoh 
sanoat  mahsulotida  boMsin  -   bulam ing  barchasida 
go'zallikka. qulaylikka  erishishning  birdan-bir yo‘li 
kompozitsiya qonun va vositalariga amal qilishdadir.
ToshDTUning Dizayn kafedrasida «Kompozitsiya 
asoslari»  faniga  oid  nazariy  va  am aliy  qism lar 
birgalikda olib boriladi. Talaba har bir mavzu uchun 
amaliy  vazifa  bajaradi.  Nazariy  qism bilan amaliy 
mashg'ulotning birgalikda olib borilishi talaba uchun 
fan n in g   m o h iy a tin i  tu sh u n ish d a ,  u n i  yaxshi 
o ‘zlashtirishda, oigan bilimini amalda qo ‘Uay olishda 
yetarli darajada bilim va  ko'nikma  hosil  qiladi.
S h u n in g d e k ,  d iza y n   y o 'n a lis h id a   t a ’lim 
olayotgan talabalar uchun «Kompozitsiya asoslari» 
fanining o'tilishi  ularning  «Badiiy loyiha», «Badiiy 
k o n s tru k s iy a »   fa n la rid a n   b a ja ra d ig a n   k u rs 
lo y ih a la rin i  va  m a la k a v iy   b itiru v   ish la rin i 
bajarishlarida  katta  yordam  k o ‘rsatadi.
Bir so‘z  bilan aytganda, m azkur fanning dizayn, 
rassomchUik  va  arxitektura y o ‘nalishlarida  ta ’lim 
olayotgan  talabalarning  keng qamrovli,  iste’dodli 
mutaxassis  bo'lib  yetishishlarida  aham iyati  katta.
T a’kidlash joizki, dizayn yo'nalishida mutaxassis 
tayyorlayotgan  oliygohlar  uchun  «K om pozitsiya 
aso sla ri»   fa n id a n   h a n u z g a c h a   o ’zbek  tilid ag i 
d a rslik larn in g   y o 'q lig i  a ja b la n a rli  hol,  a lb a tta . 
Lekin, hozirgi kunda mustaqilligimiz sharofati bilan 
bu  muam m o o ‘z yechimini  topm oqda.
1999-yilda  T o sh k en t  A rx itek tu ra  va  qurilish 
instituti professori T.Soyibovning «Kompozitsiya» 
nomli o ‘quv qo ilan m asi chop etildi. M azkur o ‘quv 
q o 'lla n m a d a  
k o ‘p r o q  
ra sso m c h ilik  
va 
me’morchilikdagi kompozitsiyaning roli va qonun- 
qoidalari haqida  m a’lum otlar  berilgan.
2003-yilda  arxitektura  m utaxassisligi  b o ‘yicha 
m agistratura bosqichida  ta ’lim olayotgan talabalar 
n c h u n   p ro fe s s o r  A .O ‘ro lo v n in g   « M e ’m o riy  
sh ak llarn i  uyg‘u n lash tirish   va  bezash»  fanidan 
yozgan  darsligi  chop  etildi.
S huningdek,  2005-yilda  S a m arq a n d   D a v lat 
Arxitektura va qurilish institutining o‘qituvchi olimlari 
A.S.  O 'ro lo v ,  A .Q .  R ahim ov,  B .A .S aidovalar 
tomonidan «Arxitekturaviy kompozitsiya va loyihalash 
asoslari» nomli o‘quv qoilanm a chop etildi. Q o‘llanma 
katta  hajmda  b o iib , 215  ta   rasmni  o 'z ichiga oigan 
b o 'lib ,  u  asosan  arx itek tu ra  y o 'n a lish id a   ta ’lim 
olayotgan  talabalarga  mo'ljallangan.
R angshunoslik  fani  b o 'y ich a  ham   2002-yilda 
Eson  M uhammadiyevning «Rangshunoslik» nom h 
o 'q u v   q o 'lla n m a s i 
c h o p  
e tild i. 
M a z k u r 
qo'llanm ada  rangning  fízik  asoslari,  xususiyatlari, 
rang  ta ’lim otining ñziologik  asoslari,  ranglam ing 
inson  ru h iy a tig a   t a ’siri  k a b i  q o id a la ri  h aq id a  
qimmatli  m a’lum ot  va  tushunchalar  berilgan.
M azk u r  q o 'lla n m a   rassom lik,  arx itek tu ra  va 
dizayn  y o 'n a lish id a   t a ’lim  o lay o tg an   ta la b a la r 
uchun  nazariy  bilim  berishga  qodir.
S h u n in g d e k ,  ra n g s h u n o s lik   fa n i  b o 'y ic h a  
R ustam   Xudoyberdiyevning  kasb-hunar  kollejlari 
u ch u n   « R a n g sh u n o slik   a so sla ri»   n o m li  o 'q u v  
q o'llanm asi  2005-yilda  chop  etildi.
T asviriy  s a n ’a t  yo 'n a lish id ag i  m axsus  litsey, 
m aktab, tasviriy san’at to'garaklari uchun professor 
A .Egam ovning  «K om pozitsiya  asoslari»  darsligi 
2 005-yilda  « S a n ’at»   ju rn a li  n a sh riy o tid a   chop 
etildi.  M azk u r  darslik  badiiy  k artin a  yaratishda 
kompozitsiyaning qo'llanilishi va uning vazifalarini 
yoritishga bag'ishlangan.  D arslik  ikki yuzga yaqin 
rangli  tasvir  bilan  boyitilgan.
D izayn  yo'nalishiga  b ag 'ishlangan  m azkur 
«Kompozitsiya  asoslari»  darsligi  Toshkent  Davlat 
Texnika universitetí o'qituvchilari  tomonidan  yozildi. 
Darslik tekislikdagi kompozitsiya, hajmiy kompozitsiya 
va  kombinatorik kompozitsiya,  rangli  kompozitsiya 
bo'limlaridan iborat.  Nazariy qismlar oxirida amaliy 
vazifalami bajarish uslubi  bayon etilgan.  Darslikning 
d iq q atg a  sazovor  tom oni  shundaki,  unga  o'qish 
jarayonida, mavzularga oid  amaliy mashg'ulotlaming 
kafedra o'qituvchilari rahbarligida talabalar tomonidan 
bajarilgan xarakterli namunalar ham kiritildi.
Darslik qo'lyozmasi bilan yaqindan  tanishgan va 
o 'z   fikr mulohazalari bilan  o'rtoqlashgan  professor 
A .O 'ro lo v g a ,  p ro fesso r  Q .M u h a m a d jo n o v g a, 
T oshD T U   Dizayn  kafedrasi  k atta  o'qituvchisi  N. 
M irzahoshim ovaga  va  kurs  loyihalarini  suratga 
olishga  yordam lashgan  shu  kafedra  m agistratura 
ta la b a si 
A .S x in aslarg a 
m u alliflar 
o 'z  
minnatdorchiliklarini  bildiradilar.
3

---