Kompleks birikmalar kimyosi

KOMPLEKS BIRIKMALAR KIMYOSINING 
ASOSIY TUSHUNCHALARI.      

---

 
107 
Reja  
1. Koordinatsion birikmalar kimyosi  asosiy ob’ektlari.  
2. Asosiy tushushunchalar.  
3. Kompleks birikmalardagi kimeviy bog‘lanish xususiyatlari.  
 
Koordinatsion birikmalar kimyosi fanining asosiy ob’ektlari bular, markaziy 
zarra va uning atrofida koordinatsiyalangan ligandlar (addendlar)dan tuzilgan ionlar va 
molekulardir.  “Kompleks birikma” tushunchasi ”Koordinatsion birikma”tushunchasiga 
nisbatan keng qamrovlidir. Bu tushuncha koordinatsiya markazini ko‘rsatish qiyin 
bo‘lgan molekulyar komplekslarni va boshqa birikmalarni ham o‘z ichiga oladi. Shunday 
bo‘lsa ham,koordinatsion birikmalar kompleks birikmalar deb atalgani uchun, biz ham 
an’anaga amal qilamiz. Qoida bo‘yicha, markaziy zarra (koordinatsion yadro) sifatida 
metall kationi yoki UO
2
2
+
 ko‘rinishdagi oksokation, ligand sifatda esa anorganik, organik 
yoki element organik tabiatga ega ionlar yoki molekulalar nazarda tutiladi. Ligandlar bir-
birilari bilan bog‘lanmasligi, o‘zaro itarilishi yoki vodorod bog‘ singari molekulalararo 
tortilish kuchlari yordamida birikkan bo‘lishi mumkin. Ligandlarning yadro bilan 
bevosita bog‘langan qismi ichki koordinatsion sfera deb ataladi. 
Ligand markaziy atomga ikki markazli va ko‘p markazli bog‘lar yordamida 
bog‘langan bo‘lishi mumkin. Yadro-ligand ikki markazli bog‘lar ligandning donor 
atomlari vositasida hosil bo‘ladi. Metall-ligand,-bog‘lari an’anaviy ravishda donor-
akseptor ko‘rinishda tasvirlanadi. Bunda ligand donor atomining juftlashgan elektron jufti 
akseptor rolini bajaruvchi metall kationi bilan birikadi: