Kompleks birikmalar kimyosi

KOMPLEKS BIRIKMALAR KIMYOSI FANIDAN TEST SAVOLLARI  
 
№
 
Savol 
A 
B 
S 
 

---

 
69 
1.    Koordinatsion birikmalar olishda 
qaysi sintez usullaridan  
foydalaniladi? 
Muvozanatli va  
genealogik sintez 
usullari 
Nomuvozanatli sintez 
usullari 
Yuqori  
 
usullari 
 
 
 
 
2.    Muvozanatli sintezda asosiy rolni 
.... munosabatlar bajaradi. 
termodinamik 
elektrokimyoviy 
termoki
 
 
3.    Kompleks birikmalar kimyosi 
fanining asosiy ob’ektlari bular,  
markaziy zarra va 
uning atrofida 
koordinatsiyalangan 
ligandlar 
Tashqi sfera zarralari 
markaz  
  
unga bo
 
zarrach
 
 
  
 
 
 
4.    Ligandlari kislota qoldiqlaridan 
iborat koordinatsion birikmalar ... 
deb ataladi. 
atsidokom-plekslar 
Amidokom-plekslar 
Anidok
 
 
 
5.    Koordinatsion bog‘ deb qanday 
bog‘ga aytiladi? 
donor-akseptor 
mexanizmi bo‘yicha 
hosil bo‘lgan bog‘ 
Ionlar orasida hosil 
bo‘lgan bog‘ 
Neytral  
o‘rtasid   
 
bog‘ 
 
  
 
 
6.    Ichki sferasida siklli 
 
koordinatsion ... birikmalar deb 
ataladi. 
siklik  
alitsiklik 
geterots
 
 
7.    Seyze tuzlarining tuzilishini kim 
va qachon aniqladi? 
1951 yilda Dyuar 
1951 yilda Poling 
1900 yi
 
 
  
 
8.    Seyze tuzlari qachon sintez 
qilingan? 
1827 yilda 
1817 yilda 
1837 yi
 
 
 
9.   
3
3
6NH
CoCl
⋅
 kompleksini 
birinchimarta qaysi olim sintez 
qilgan? 
Tasser. 
Yu.N.Kukushkin. 
A.Vern
 
 
 
10.   Koordinatsion birikmalar asosiy 
sinflari to‘liq  ko‘rsatilgan javobni 
toping. 
 
Molekulyar 
monodentat ligandli 
koordinatsion 
birikmalar;  
Ion ligandli 
koordinatsion 
birikmalar;  
 Siklik koordinatsion 
birikmalar;   
Sendvich birikmalar. 
Molekulyar 
monodentat ligandli 
koordinatsion 
birikmalar;  
Ion ligandli 
koordinatsion 
birikmalar;  
 Siklik koordinatsion 
birikmalar;   
Ion  
koordin
 
birikma
  
Siklik k
 
birikma
  
 
birikma
 
 
  
 
  
  
  
 
 
11.   Kompleks birikmalarda 
uchraydigan izomeriya  necha 
guruhga bo‘linadi?  
ikki 
uch 
to‘rt 
 
12.   Kompleks birikmalarda 
uchraydigan 
tuzilish   
izomeriyalari ko‘rsatilgan javobni 
toping.  
 
 Kompleks izomeriya, 
ionlanish izomeriyasi, 
gidrat   izomeriya, 
 
 
koordinatsiyali  
polimerlanish,  
bog‘lanish   
izomeriya,  o‘rinbosar  
izomeriya,  ligandlar  
izomeriyasi,   
konformatsion  
izomeriya, 
holat  
izomeriyasi,   elektron  
izomeriya,   
transformatsion  
izomeriya, formal 
Koordinatsion 
izomeriya, ionlanish 
izomeriyasi, gidrat   
izomeriya,   
koordinatsiyali  
polimerlanish,  
bog‘lanish   
izomeriya, o‘rinbosar  
izomeriya,  ligandlar  
izomeriyasi,   
konformatsion  
izomeriya, optik 
izomeriya, holat  
izomeriyasi. 
Koordin
 
izomeri
  
izomeri
 
   
izomeri
   
koordin
  
polimer
  
bog‘lan
   
izomeri
 
  
izomeri
  
  
izomeri
   
konform
  
izomeri
  
izomeri
 
  
izomeri
   
  
izomeri
 
 
  
 
   
   
  
  
   
 
  
  
  
   
  
 
  
   
  
   
  

---

 
70 
izomeriya. 
 
13.   Kompleks birikmalarda 
uchraydigan stereoizomeriya 
turlarini aniqlang. 
Geometrik  
izomeriyaning  sis  va 
trans  holatlari, optik 
izomeriya. 
O‘rinbosar  izomeriya,  
ligandlar  izomeriyasi,   
konformatsion  
izomeriya, optik 
izomeriya, holat  
izomeriyasi. 
Koordin
  
polimer
  
bog‘lan
   
izomeri
 
  
izomeri
  
 
izomeri
 
  
izomeri
   
  
izomeri
 
   
 
  
  
  
    
14.   Peyrone qoidasini ko‘rsating. 
 
Atsidokomplekslar 
ammiak yoki aminlar 
bilan reaksiyaga 
kirishganida 
sis 
– 
izomer holatidagi 
mahsulotlar hosil 
bo‘ladi. 
 
Ammiakatlar 
kislotalar ta’sirida 
parchalanganida, 
ko‘pincha, trans – 
izomer holatidagi 
atsidobirikmalar hosil 
bo‘ladi. 
Tarkibi
      
a’zoli h
 
bo‘lgan  
birikma
  
barqaro  
 
 
  
  
 
  
  
  
  
 
  
  
 
 
15.   Iorgensen qoidasini ko‘rsating. 
 
Ammiakatlar 
kislotalar ta’sirida 
parchalanganida, 
ko‘pincha, 
trans 
– 
izomer holatidagi 
atsidobirikmalar hosil 
bo‘ladi. 
Atsidokomplekslar 
ammiak yoki aminlar 
bilan reaksiyaga 
kirishganida 
sis 
–
izomer holatidagi 
mahsulotlar hosil 
bo‘ladi. 
 
Tarkibi
      
a’zoli h
 
bo‘lgan  
birikma
  
barqaro  
 
 
  
  
 
  
  
  
  
 
  
  
 
 
 
16.   L.A.Chugaev qoidasini ko‘rsating. 
 
 
Tarkibida besh va olti 
a’zoli halqalari 
bo‘lgan koordinatsion 
birikmalar eng 
barqaror bo‘ladi. 
Atsidokomplekslar 
ammiak yoki aminlar 
bilan reaksiyaga 
kirishganida sis 
–
izomer holatidagi 
mahsulotlar hosil 
bo‘ladi. 
Ammia
 
kislotal   
parchal
 
ko‘pinc
 
   
izomer  
atsidob
  
bo‘ladi  
 
  
  
 
  
  
  
  
 
  
  
 
 
17.   I.I.Chernyaevning trans –  ta’sir 
qoidasi qoidasini ko‘rsating. 
Koordinatsion 
birikmalarda biror 
ligand bilan markaziy 
ion orasidagi 
bog‘lanishning nisbiy 
mustahkamligi o‘sha 
ligandga nisbatan 
trans  –  holatda turgan 
boshqa ligand 
tabiatiga bog‘liq. 
Atsidokomplekslar 
ammiak yoki aminlar 
bilan reaksiyaga 
kirishganida 
sis 
–
izomer holatidagi 
mahsulotlar hosil 
bo‘ladi. 
 
Ammia
 
kislotal   
parchal
 
ko‘pinc
 
   
izomer  
atsidob
  
bo‘ladi  
  
  
 
 
  
  
 
 
18.   Turli ligandlarning Pt (II) ioni 
uchun Chernyaevning  trans  – 
ta’sir qatori to‘g‘ri ko‘rsatilgan 
R
2
S > NO
2
- 
 , I 
-
 > Br 
-
 
> Cl 
-
 > F 
-
 > OH 
-
 . . .  
RNH
2
 > NH
3
 > H
2
O 
R
2
S > Br 
-
 > Cl 
-
 > F 
-
 
> OH 
-
 . . .  RNH
2
 > 
NH
3
 > H
2
O > NO
2
- 
 , I 
R
2
S > N
 
        
 
> OH 
-
      
   
NH
3
 > H
    
    
  
 
       
 
  
       
   
   
        

---

 
71 
javobni tanlang.  
-
  
-
 
 
19.   Lyuis nazariyasiga muvofiq 
kovalent bog‘lanish hosil 
bo‘lganida o‘zaro birikuvchi 
atomlar...  
orasida umumlashgan 
elektron juftlar hosil 
bo‘ladi. 
dan tashqarida 
umumlashgan elektron 
juftlar hosil bo‘ladi. 
orasida 
umumla
 
elektron    
bo‘ladi  
  
    
 
20.  
3
6
3
]
)
(
[
Cl
NH
Cr
 
kompleks 
birikmada markaziy ionning 
koordinatsion soni nechaga teng? 
6 
3 
4 
 
21.  
3
6
3
]
)
(
[
Cl
NH
Cr
 
kompleks 
birikmada kompleks hosil 
qiluvchining oksidlanish darajasi 
nechaga teng? 
+3 
+6 
+4 
 
22.   Ligand vazifasini xlor bajarsa, 
qanday nomlanadi? 
xloro. 
 
tio. 
amino. 
 
23.   Ligand vazifasini brom bajarsa 
qanday nomlanadi? 
bromo. 
tio. 
amino. 
 
24.   Komplekslarni nomlashda ligand 
oltingugurt bo‘lsa, qanay 
qo‘shimcha qo‘shish bilan 
nomlanadi? 
*tio. 
perekso. 
xloro. 
 
25.   Komplekslarni nomlashda ligand 
suv bo‘lsa, qanday qo‘shimcha 
qo‘shish bilan nomlanadi? 
akvo. 
gidro 
gidroks  
  
26.   Komplekslarni nomlashda ligand 
ammiak bo‘lsa, qanday 
nomlanadi? 
amino 
sulfo 
nitro 
 
27.   Agar koordinatsion birikma 
eritmada ikkita ionga dissotsilansa, 
elektr o‘tkazuvchanlik nechaga 
teng bo‘ladi? 
100 
200 
500 
 
28.   Kobaltni kompleks birikmalarga 
qaysi fazoviy tuzilishlarga xos? 
oktaedr. 
kvadratli piramida. 
 
tetragon  
 
 
 
 
29.   Metallarni uglerod (II)- oksidi 
bilan hosil qilingan birikmalari. 
karbonillar. 
gidrokso. 
akvo. 
 
 
30.   Ko‘p o‘zakli koordinatsion 
birikmalar deb nimaga aytiladi? 
bir necha metall atomi 
markaziy ion 
vazifasini ko‘rsating. 
uchta metall. 
ikkita m
 
 
 
31.   Bir necha metall atomi markaziy 
ion vazifasini bajarsa qanday 
birikma deyiladi? 
ko‘p 
o‘zakli 
koordinatsion 
birikmalar. 
xelatlar. 
metall o
 
birikma
 
 
32.   Siklik koordinatsion birikmalar 
tarkibida qanday ligandlar bo‘lishi 
mumkin? 
polident ligandlar. 
atsedoligand. 
suv. 
 
33.   Kompleks birikma 5 ta ionga 
dissotsilansa, elektr 
o‘tkazuvchanlik nechaga teng 
bo‘ladi? 
550 
1100 
2200 
 
34.   Qaysi komplekslarda elektr 
o‘tkazuvchanlik nolga yaqin 
bo‘ladi? 
Neytral komplekslarda  kationli 
anionli 
 
 
35.   Ligand deb nimaga aytiladi? 
Hamma javob to‘g‘ri 
anionlar. 
neytral 
 
    
 

---

 
72 
36.   Qanday komplekslarga 
ammiakatlar deyiladi? 
Ammiak tutgan. 
suv tutgan. 
atsedoli
 
 
 
 
37.   Misni glitsin bilan zangori rangli 
kompleksini qaysi olim qachon 
sintez qilgan? 
1904 yil Ley. 
1916 yil Tasser. 
1975 yi  
 
  
 
38.   Markaziy ioni va ligandlari 
galogenlardan iborat koordinatsion 
birikmalar. 
poligalogenid-lar 
akvokomplekslar 
ammiak
 
 
39.   Qanday komplekslarga 
ammiakatlar deyiladi? 
Ammiak tutgan. 
suv tutgan. 
atsidoli
 
 
 
 
40.   Qanday komplekslar 
akvokomplekslar deyiladi? 
ligand sifatida suv. 
ammiak. 
spirt. 
 
41.   Ligandlari kislota qoldiqlaridan 
iborat koordinatsion birikma. 
Atsidokompleks-lar.    
akvo. 
gidro. 
 
42.   Agar koordinatsion birikma uchta 
ionga dissotsilansa elektr 
o‘tkazuvchanlik nechaga teng 
bo‘ladi? 
240 
480 
960 
 
43.   Koordinatsion birikma to‘rtta 
ionga dissotsilansa, elektr 
o‘tkazuvchanlik nechaga teng 
bo‘ladi? 
430 
500 
800 
 
44.   Koordinatsion birikma hosil qilish 
uchun qanday reaksiyalardan 
foydalaniladi? 
Hamma javob to‘g‘ri 
birikish 
parchal
 
 
45.   Qaysi cho‘ktiruvchi ta’sirida misni 
ammiakli kompleksini kristall 
holda ajratib olish mumkin? 
Etil spirti 
Suv  
benzol 
 
46.   Gidroksokomplekslar deb qanday 
komplekslarga aytiladi? 
ligand – ON bo‘lsa 
Ligand suv bo‘lsa 
Ligand    
   
47.   Ligand – ON bo‘lsa, qanday 
kompleks hosil bo‘ladi? 
gidrokso komplekslar. 
akvo kompleks. 
 
Atsidok
 
 
48.   Verner tomonidan koordinatsion 
nazariya qachon yaratilgan? 
1893 – 94  yil. 
1993 - 95 yil, 
1693 – 
 
 
   
  
 
49.   Etilendiamin necha dentatli 
ligand? 
ikki 
To‘rt  
besh  
 
50.   Qaysi modda to‘rt dentatli ligand 
qaysi? 
Triaminotri-etilamin. 
Etilendiamin. 
Ammia  
 
51.   Qaysi modda olti dentatli ligand 
hisoblanadi? 
Etilendiamin 
tetraatsetat kislota 
Ammiak. 
Triamin
 
  
52.   CoCl
3
 6NH
3 
kompleksi qachon 
sintez qilingan? 
1798 
1788 
1898 
 
53.   Monodentat ligandlar deb qanday 
ligandlarga aytiladi? 
Bittadan. 
Ikkitadan. 
Uchtad
 
 
54.   Ikkita o‘rin oladaigan ligandlar 
qanday ligandlar deyiladi? 
Bidentat. 
Monodentat. 
tridenta  
 
55.   Dietilentriamin necha dentatli 
ligend hisoblanadi? 
3 
4 
5 
 
56.   Etilendiamin necha dentatli 
ligand? 
2 
4 
6 
 
57.   To‘rt dentatli ligand qaysi? 
Triaminotri-etilamin. 
Etilendiamin. 
Ammia  
 
58.   Etilendiamin tetraatsetat kislota 
6 
5 
4 
 

---

 
73 
necha dentatli ligand hisoblanadi? 
59.   Markaziy monning musbat zaryadi 
ligandlarni manfiy zaryadlari 
yig‘indisidan ortiq bo‘lsa bunday 
komplek qanday nomlanadi? 
kationli. 
anionli. 
neytral. 
  
 
60.   Markaziy ionning zaryadi 
ligandlarning manfiy zaryadlari 
yig‘indisidan kichik bo‘lsa, 
bunday kompleks qanday 
nomlanadi? 
anionli. 
kationli. 
ko‘p ya
 
 
61.   Markaziy ionning zaryadi bilan 
ligandlar zaryadlarini yig‘indisi 
orasidagi ayirma nolga teng 
bo‘lsa, qanday kompleks deyiladi? 
neytral. 
kationli. 
anionli. 
 
 
62.   Fotosintezni amalga oshiradigan 
modda- xlorofill ...  
koordinatsion birikmasidir. 
magniyni 
kalsiyni 
temirni 
 
63.   Qon gemoglobini ...  
koordinatsion birikmasidir. 
temirni 
ruxni 
magniy  
 
64.   Koordinatsion birikma hosil qilish 
uchun qanday reaksiyalardan 
foydalaniladi? 
hammasi to‘g‘ri. 
Birikish. 
almashi
 
 
65.   Qaysi cho‘ktiruvchi ta’sirida misni 
ammiakli kompleksini kristall 
holda ajratib olish mumkin? 
etil spirti 
atseton 
benzol 
 
66.   Ligand suv bo‘lsa, qanday 
kompleks hosil bo‘ladi? 
Akvo kompleks 
Gidrookso kompleks 
Atsido 
 
  
67.   Koordinatsion nazariya qaysi olim 
tomonidan yaratilgan? 
Verner. 
Tasser. 
Qukush
 
 
68.   Metall radiusini ligand radiusiga 
nisbatiga qarab, metallni 
koordinatsion sonini aniqlashni 
qaysi olim taklif qilgan?  
Magnus. 
Tasser. 
Verner. 
 
69.   Agar koordinatsion birikma 
eritmada ikkita ionga dissotsilansa, 
elektr o‘tkazuvchanlik nechaga 
teng bo‘ladi? 
100 
200 
400 
 
70.   [Zn(NH
3
)
4
]Cl
2
 formulali kompleks 
birikmaning nomini ko‘rsating. 
Tetraamminrux (II) 
xlorid 
Rux tetraammino- (II) 
xlorid 
Tetraam
 
 
xlorid 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
74