Kompleks birikmalar kimyosi

Markaziy atomlarning koordinatsion sonlari.    
 
Davrl
ar 
Markaziy 
atomlar 
Hosil bo‘ladigan koordinatsion birikmalarda markaziy 
atomning koordinatsion sonlari 
 
 
 
2 
3 
4 
5 
6 

---

 
163 
1 
N-Ne 
+ 
- 
- 
- 
- 
2 
Li-Ne 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
3 
Na-Ar 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
4 
K-Kr 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
5 
Pb-Xe 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
6 
Cs-Rn 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
 
Jadvaldan ko‘ramizki, bir davrdan ikkinchi davrga o‘tilganda elementlarning 
koordinatsion soni ortib boradi. Birinchi davr elementlarining koordinatsion soni 2 ga 
teng. Ikkinchi davr elementlari o‘zining bitta s-  va uchta p-orbitallari xisobiga qatnasha 
oladi, ularning koordinatsion soni 4 ga teng. Uchinchi davr elementlarining atomlariga 
o‘tilganda d-orbitallar ham ishtirok eta olishi sababli ularning koordinatsion soni 6 ga 
teng bo‘lishi mumkin (s-,p-va d-orbitallar hisobiga), oltinchi va yettinchi davr 
elementlarining atomlari uchun yuqoriroq qiymatga ega bo‘lgan koordinatsion sonlar 
uchraydi. 
          Ligandlar sifatida anionlar (F
-
, OH
-
,  CN
-
, SCN
-
, NO
2
-
, CO
3
2-
, C
2
O
4
2-
  va 
xokazolar), neytral molekulalar (H
2
O, NH
3
,  CO, N
2
, NO, N
2
H
4
, NH
2
-(CH
2
)
2
-NH
2
  va 
boshqalar) ishtirok etadi. Har bir ligandda bir, yoxud bir nechta taqsimlanmagan (erkin) 
elektron juft bo‘ladi. Ba’zan tarkibida taqsimlanmagan elektron juftlar bo‘lmagan, lekin 
p-bog‘lanishda ishtirok eta oladigan elektronlari bor molekulalar ham ligandlik rolini 
bajaradi. Ligandning s-va p-  orbitallari bilan markaziy atomdagi bo‘sh orbitallar o‘zaro 
ta’sirlashishi natijasida 6-bog‘lanish, ligandning p-  va d-  orbitallari bilan markaziy 
atomning bo‘sh orbitallari orasida p-bog‘lanishlar yuzaga keladi, (lekin s- va p
x
-orbitallar 
o‘zaro qoplanishganida har doim 6-bog‘lanish hosil bo‘ladi). Ligandlarning donorlik 
xossalari ulardagi s- va p-orbitallardagi elektron juftlar hisobiga; akseptorlik xossalari esa 
bo‘sh p- va d-orbitallar hisobiga amalga oshadi. Quyidagi jadvalda ligandlarning elektron 
donorlik vazifasini bajaruvchi atomlar ko‘rsatilgan.