Komoliddin behzod nomidagi milliy rassomlik va dizayn instituti

3.2. Zargarlik buyumlarini konservatsiyalash

Konservatsiya (lot. conservatio, konservatsiya) — obʼyektlarni (masalan, oziq-ovqat, yogʻoch, korxonalar, tarixiy obidalar va boshqalar) uzoq muddatli saqlashga qaratilgan harakatlardir. Har qanday vosita bilan parchalanish yoki halokatdan himoya qilish (himoya qilish). maxsus chora-tadbirlar, operatsiyalar (maxsus). konservatsiyalash yog'och tuzilishi (himoya moddalari bilan singdirilgan). Biror narsaning rivojlanishini, harakatini, faoliyatini sekinlashtirmoq, to‘xtatmoq degan ma’nolarni bildiradi.

Konservatsiya (arxeologiya) - arxeologik yodgorlik va arxeologik topilmalarning moddiy mavjudligini saqlashdan iborat. Demak konservatsiya o’zi nima ekanligi yaxshi tushunib oldik, endi arxeologik topilmalar moddiy va ma’daniy boyliklarni qanday qilib himoya qilish va ularni qayta o’z holiga qaytarish , yoki tiklashni amaliyotda bilamiz albatta. Arxeologik qazishmalarda bu kabi ishlar o’ta muhim jarayon sifatida qaraladi,chunki topilmaning qandayligi, yoshini, ranglarini, saqlash uslubini, aynan kanservatsiyalash jarayonida bilamiz va tadbiq etamiz. Mavzu yuzasidan keladigan bo’lsak bu kabi noyob topilmalar aynan shunday jarayonga muhtoj bo’ladi. Zargarlik buyumlari ,taqinchoqlar, tilla haykalchalar, libos qismining ba’zi tilladan mavjud qismlari( tugmalar, to’g’nog’ich, soch uchun mo’ljallangan buyumlar va h.k) shular jumlasidandir.
Aynan mana shu zargarlik buyumlari eramizdan avvalgi 2 ming yilliklarda yaratilgan bo’lib , yillar davomidi yer qatlamida yotgan. Qazishma jarayonida bu topilmalar juda yaxshi holatda saqlanganligi ma’lum bo’ldi. Oltindan yasalgan bu noyob buyumlar asl holatini yoqotmagan. Shundan kelb chiqib men bu zargarlik buyumlarini asl holidan olingan nusxasini yasadim va o’rgandim. Ish jarayonida men (latun) metallidan foydalandim. Tojning naqshinkor gullarini zargarlik asboblaridan foydalanib, kesdim va hajm berdim. Bu jarayon biroz qiyinroq bo’lsa ham aslida juda maroqli, negaki jarayonda men naqshlarning keying qatorida qaytarilmasligiga guvoh bo’ldim. Bu mavzuni yanada yoritishga va boyitishga harakat qildim. Qadimgi Baqtriya zargarlik buyumlari o’zining betakror va takrorlanmas uslubiga ekanligi bilan ajralib turishini guvohi bo’ldim.Ish jarayonida qadimgi bu zargalik buyumlari bilan bir qatorda feruza ko’zli toshlar, turli marjonlar, qimmatbaho toshlar va yana boshqa shunga o’xshash buyumlardan nafis bejirim eng asosiysi hech qaysi davlatning qadim o’tmishida takrorlanmas, o’xshashi yo’qligi diqqatga sazovor. Bu haqda ham arxeolog V.I.Sarianidi ham aytib o’tgan. U bu bejirim buyumlarni birinchi bor ko’rganida o’tmishning ulug’vor san’atiga tan bergan. Bqatriya oltinlari va zargarlik buyumlari misrdagi firavnlar xazinasidan ham mukammalroq ekanini ta’kidlab o’tgan.


XULOSA

Tillatepe qazishmalari natijalari miloddan avvalgi 2-ming yillikdan boshlab Baqtriyaning Janubi-Gʻarbiy Osiyoning tarixiy taqdirida naqadar katta rol oʻynaganligini koʻrsatdi. Qazilgan ibodatxonaning rejasi bu yerda qadimiy me'morchilik, ayniqsa, monumental qurilishning maxsus maktabi shakllanganligidan dalolat beradi. Miloddan avvalgi 2-ming yillikning oxirida bu yerda oʻtkazilgan diniy marosimlarning oʻziga xos shakllari haligacha toʻliq aniqlanmagan boʻlsa-da, ular birinchi navbatda olovga sigʻinish bilan bogʻliq boʻlgan koʻrinadi. Bu sirli xalqning haqiqiy olov ibodatxonasi bo'lishi mumkin, uning kelib chiqishi hali aniqlanmagan. Shunga qaramay, bu xalqning kirib kelgan izlari Kaspiyning janubi-sharqiy mintaqasidan Turkmaniston, O'zbekiston va Tojikiston orqali Qirg'izistongacha bo'lgan yuzlab kilometrlarda keng tarqalgan deb hisoblash mumkin. Boshqa tomondan, erta temir davrining Atrek vodiysi, Seyiston (Nadi Ali) va Hindiston yarim oroli (Pirak)gacha bo'lgan alohida, hanuzgacha tasodifiy joylar, shubhasiz, o'rganilgan xalq bilan bog'liq tarixiy voqealarning keng doirasini ko'rsatadi.

Tillatepani qazish jarayonida olingan keng qamrovli materiallar mahalliy madaniyatning kelib chiqishi muammosining barcha murakkabligiga qaramay, u migratsiya jarayonlariga asoslanganligini ko'rsatadi. Yangi kelgan qabilalar mahalliy aholi bilan aralashib, bitta umumiy madaniyatning bir nechta mahalliy variantlarini shakllantirdilar. Qadimgi Eron eramizdan avvalgi 2-ming yillik oxirida ilk temir davrining chizilgan kulolchilik madaniyati qabilalari yashagan hudud boʻlgan boʻlishi mumkin. janubi-gʻarbiy Osiyo boʻylab tarqalgan. Bunda Tillatepa bu qabilalarning oʻtroqlashish yoʻlidagi umumiy qonuniyatning oʻziga xos koʻrinishi boʻlib, kelajakda bu hududda yangi turdagi yodgorliklar, jumladan, Tillatepa kabi monumental inshootlar ham topilishini kutishimiz mumkin. Gerodotning yozishicha, “baqtriyaliklardan tortib to "(zamonaviy Afg'oniston shimoli) 300 ta-da forslarga o'lpon to'lagan.
K. Marks shunday yozgan edi: «Baqtriya yerlari oltinga boy edi (Baktra va hokazo, bir so'z bilan aytganda - Turkiston) va Osiyoning bir qismi Paro-Oltin konlari Afg'onistonda ham ma'lum edi.Qadim zamonlardan janubi-sharqiy qismida o’zining gullagan davridan keyin Yunoniston-Baqtriya tarkibiga kirgan afgʻoniston. Oltin konining eroziyasi natijasida platser hosil bo'lgan. Rudali minerallardan tabiiy oltin, xalkopirit va boshqa sulfidlar; oltin miqdori 1 dan 71 g/t gacha, o'rtacha 7 g /; kumush 2 dan 15 g/t gacha, yotqizilgan. Uzunligi 3 km, kengligi 40 dan 220 m gacha, beshtagacha oltin- qalinligi 0,5 dan 3,5 m gacha, oltin miqdori 0,2 dan 0,2 gacha bo'lgan qatlamlarni kiyish 1,8 g/m 3. Oltin juda nozik metal hamda qimmat metal hisoblangan.
Oʻrta yer dengizidan eng uzoqda Parfiya va Yunoniston-Baqtriya rivojlangan tanganing asl uslubi va yozuvlarida ular mahalliy harfdan foydalanganlar. Ular Rimning bo'ysunishi va ta'sir doirasiga tushdilar va mustaqil rivojlandilar. Biroq Yunoniston-Baqtriya davlati uzoq davom etmadi.
Bu sirli xalqning tarixi va madaniyatida ma'lum bo'lganidan ham ko'proq noma'lum narsa bor. Xususan, uning dafn etilgan qabrlari hozirgacha hech bir yodgorlikdan topilmagan. Boshqa tomondan, Tillatepa ibodatxonasi birinchi marta olovga sig'inish bu erda asosiy yoki hatto asosiy rol o'ynaganligi haqida faktik dalillar beradi va buni zardushtiylikning biroz keyinroq bu hududda tarqalishi bilan bog'lab bo'lmaydi. Biroq, Ilk temir davridagi bo'yalgan kulolchilik madaniyati odamlarining e'tiqodlarini zardushtiylik dini bilan to'g'ridan-to'g'ri bog'lashga hech qanday asos yo'q. Aksincha, bu qabilalarning kelajakdagi jahon dinini shakllantirishdagi ishtirokini taxmin qilish mumkin.
Tilla Tepadagi “aslzoda” Malikaning dromosli daxma tarxi va dafn buyumlari ma’lumotlar manbai sifatida ahamiyati faqat mazkur yodgorlikning o'rganish bilan chegaralanib qolmaydi. Afgoniston Shibergan shahri Tilla Tepa yodgorligi joylashgan olib borilgan qazishmalarda olingan jami yangi ma'lumotlar O'rta Osiyoning qadimiy tarix dunyosida mavjud bo'lgan etnik, madaniy va iqtisodiy kabi tarkibiy qismlar va uni o’tmish olam bilan aloqalari munosabatlarini qayta ko'rib chiqishga imkon beradi.
Bitiruv malakaviy ishim uchun tanlab olingan obraz Tillatepa yodgorligidan topilgan zargarlik buyumlari boshqa ob'ektlarga qaraganda ancha yaxshi saqlangan.