Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali

* 
кечиктириш 
джиттери 
– 
кечиктириш 
қийматларини 
берилган 
қийматлардан ўзгариши.
Хизмат кўрсатиш синфлари бўйича бўлишли IP пакетларни етказиш меъѐрлари ва 
параметрлари, ITU-T модели 

---

93 
Изоҳ.
М - меъѐрлаштирилмаган. Параметрлар қийматлари ўрта кечиктиришлар, 
джиттерлар, йўқотишлар ва пакетлар хатоликлари юқори чегаралари ҳимобланади.
Хизмат кўрсатиш сифати ва тармоқ характеристикалари орасидаги фарқ 
IP- телефонияда QoS ни баҳолаш усуллари ва сифат кўрсаткичлари 
IP протокол дастлаб реал вақтда ахборотлар алмашинуви учун мўлжалланмаган. 
Ахир ўша бир маълумотлар оқими пакетлари бир-бирларидан мустақил равишда тармоқ 
бўйича маршрутлаштирилади, тугунларда маълумотларни қайта ишлаш вақти эса кенг 
чегараларда ўзгариши мумкин, бунинг натижасида узатишнинг пакетларни кечиктириш ва 
кечиктириш вариацияси каби параметрлари ҳам ўзгариши мумкин. Реал вақтда 
ахборотларни узатишни таъминлайдиган тармоқ хизматлари сифат параметрлари эса, 
маълумки, уларга бу ахборотлар ўтказиладиган пакетлар кечиктиришларига кучли боғлиқ.
Фойдаланувчилар қурилмаларида ишлатиладиган ва IР протоколи устида 
ишлайдиган TCP/IP стеки транспорт протоколлари ҳам кечиктиришларга сезгир бўлган 
трафикка хизмат кўрсатиш юқори сифатини таъминламайди. ТСР протоколи 
ахборотларни етказилиши ишончлилигини таъминласада, лекин уни ноаниқ 
кечиктиришларга ўтказади. Реал вақтда ахборотларни ўтказиш учун ишлатиладиган UDP 
протоколи ТСР протоколларига қараганда кам кечиктириш вақтини таъминлайди, лекин 
IР протоколи каби хизмат кўрсатиш сифатини таъминлашнинг ҳеч қандай механизмларига 
эга эмас. 
Хизматлар сифатини баҳолашнинг объектив усуллари 
1998 йилда ITU-T терминаллар ва тармоқлар физик характеристикаларини ўлчашга 
асосланадиган сифатни объектив баҳолашнинг қўлланилиши
Е-моделни
 
(G.107 Тавсия)
стандартлаштирди. 
 
Е-модел 
пакетли тармоқларда нутқ сифатини баҳолаш масаласида ишлатиш учун 
ўхшаш ҳисобланади, чунки у маълумотларни узатиш учун турли бўлган бузилишларни 
ҳисобга олади. Е-модел яратилганидан кейин субъектив баҳолашлар билан кўп сонли 
синовлар ўтказилди, уларда бузувчи тармоқ омилларининг таъсир этиш даражаси ўзгарди. 
Бу тестлар маълумотлари Е-моделда объектив баҳолашларни ҳисоблаш учун ишлатилди. 
Е-моделга мувофиқ ҳисоблашлар натижаси R-фактор дейиладиган сон ҳисобланади. R-
факторнинг қиймати MOS баҳолашлар билан бир аҳамиятли қиѐсланади. 
Хизматлар сифатини баҳолашнинг объектив усуллари 

---

94 
Е-моделга мувофиқ R-фактор 0 дан 100 гача қийматлар диапазонидан аниқланади, 
бу ерда 100 энг юқори сифат даражасига мос келади. R-факторни ҳисоблашда 20 та 
параметрлар ҳисобга олинади. Бу параметрлар таркибига қуйидагилар киради: 

Бир йўналишли кечиктириш; 

Пакетларни йўқотиш коэффициенти; 

Джиттер буфери тўлиб қолиши туфайли маълумотларни йўқотилиши; 

Аналог сигнални рақамли сигналга ўзгартиришда ва кейинги сиқишда (сигнални 
кдекларда қайта ишлашда) киритиладиган бузилишлар, акс-садо таъсири ва 
бошқалар. 
QoS ни таъминлаш бўйича чоралар 
•
Ўтказиш полосасини ошириш; 
•
Маълумотлар устунлигини бериш;
•
Навбатларни ташкил этиш; 
•
Ўта юкланишларнинг олдини олиш;
•
Трафикни шакллантириш. 
QoS архитектураси 
Тугунга келган трафикни хизмат кўрсатиш сифати талаьларига мувофиқ қайта 
ишлашни бажарадиган тармоқ тугуни QoS воситалари; 
•
―охиридан-охирга‖ хизмат кўрсатиш сифатини қўллабқувватлаш бўйича тармоқ 
элементларини ишлашини бошқариш учун QoS-сигнализация протоколлари; 
Талаб қилинадиган QoS даражали ҳар хил турлардаги трафиклар орасида тармоқ 
ресерсларини 
бўлиш 
учун 
тармоқ 
элементларига 
тармоқ 
маъмурларига 
марказлаштирилган таъсир этишга имкон берадиган QoS ни бошқариш ва ҳисобга олиш 
сиѐсатининг марказлаштирилган функциялари.