Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali

Илова сатхида ишлатиладиган протоколллар 
Илова сатҳи иловаларга тармоққа кириш учун жавобгардир. Ушбу сатхдаги вазифалар 
файлларни узатиш, электрон почта хабарларини юбориш ва тармоқни бошқариш. Юқори уч 
сатхдаги энг кенг тарқалган протоколлар қуйидагилардан иборат: 
- FTP (File Transfer Protocol) - файлларни узатиш протоколи; 
- TFTP (Trivial File Transfer Protocol) - файлларни узатишнинг энг оддий протоколи; 
- Х.400 - электрон почта манзили; 
- Telnet масофавий терминал билан ишлаш; 
SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) - оддий почта алмашинуви протоколи; 
- CMIP (Common Management Information Protocol)- бу умумий маълумотларни бошқариш 
протоколи; 
- SLIP (Serial Line IP - серияли линиялар) кетма-кет линиялар учун IP. Кетма-кетлик бўйича 
белгилар билан узатиш протоколи; 
- SNMP (Simple Network Management Protocol) - бу оддий тармоқни бошқариш протоколи; 
- FTAM (File Transfer, Access, and Management) файлларни узатиш, кириш ва бошқариш 
протоколи. 
Тақдимот сатхи (Presentation layer) 
Ушбу сатхдаги вазифалар амалий жараѐнлар ўртасида узатиладиган маълумотларни 
керакли шаклда тақдим этишдир. Тақдимот сатхи қуйидаги асосий функцияларни 
бажаради: 
1. Иловалар билан ўзаро алоқаларни ўрнатиш учун сўровларни яратиш. 
2. Илова жараѐнлари ўртасида маълумотларни тақдим этишни мувофиқлаштириш. 
3. Маълумотни тақдим этиш шаклларини амалга ошириш. 
4. График материалларнинг тақдимоти (чизмалар, расмлар, схемалар). 
5. Махфий маълумотлар. 
6. Сеансни тўхтатиш тўғрисидаги сўровномаларни узатиш. 
Тақдимот сатҳининг протоколлари одатда моделнинг юқори уч сатхлари протоколларининг 
бир қисмидир. 
Сеанс сатхи (Session layer) 

---

44 
Сеанс сатхи - бу фойдаланувчилар ѐки амалий жараѐнлар ўртасида сеансларни ўтказиш 
тартибини белгилайдиган сатх. 
Сеанс сатҳи амалий жараѐнлар ўртасида маълумот узатилишини бошқаради, ягона алоқа 
сеансини қабул қилиш, узатиш ва беришни мувофиқлаштиради. Бундан ташқари, сеанс 
сатҳи қуйи сатхдаги хатолар туфайли ишдан чиққандан сўнг паролларни бошқариш, 
диалогни бошқариш, синхронизация ва узатиладиган сеансда алоқани бекор қилиш 
функцияларини ўз ичига олади. Ушбу сатхдаги вазифалар турли хил иш станцияларида 
ишлайдиган иккита амалий дастур ўртасидаги алоқани мувофиқлаштиришдир. Бу яхши 
тузилган диалог шаклида бўлади. Ушбу функциялар сеансни ташкил этиш, сеанс давомида 
хабар пакетларини узатиш ва қабул қилишни бошқариш ва сеансни тугатиш каби 
функцияларни ўз ичига олади. 
Сеанс сатхида, иккита амалий жараѐн ўртасидаги узатиш нима бўлиши аниқланади: 
- 
ярим дуплекс
(жараѐнлар маълумотларни узатади ва қабул қилади); 
- 
дуплекс
(жараѐнлар маълумотларни узатади ва бир вақтнинг ўзида олади). 
Ярим дуплекс режимида, сеанс сатҳи узатишни бошлайдиган жараѐнга маълумотлар 
маркерини беради. Иккинчи жараѐнга жавоб бериш вақти келганида, унга маълумотлар 
маркери узатилади. Сеанс сатҳи фақат маълумотлар маркерига эга бўлган томонга узатишга 
рухсат беради. 
Сеанс сатхи қуйидаги функцияларни таъминлайди: 
1. Ўзаро таъсирли тизимлар орасидаги уланишни сеанс сатхида ўрнатиш ва тугатиш. 
2. Илова жараѐнлари ўртасида нормал ва шошилинч маълумотлар алмашинувини амалга 
ошириш. 
3. Амалий жараѐнларнинг ўзаро таъсирини бошқариш. 
4. Сеансли уланишларни синхронлаштириш. 
5. Фавқулодда ҳолатлар тўғрисида амалий жараѐнларини хабардор қилиш. 
6. Амалиѐт жараѐнида рухсат берадиган белгиларни яратиш, носозлик ѐки хато юз 
берганидан кейин унинг ишини энг яқин белгидан тиклаш. 
7. Агар керак бўлса, амалий жараѐнни тўхтатиш ва уни тўғри қайта тиклаш. 
8. Маълумотни йўқотмасдан сеансни тугатиш. 
9. Машғулотнинг бориши тўғрисида махсус хабарларни юбориш. 
Сеанс сатҳи терминал машиналари ўртасида маълумот алмашиш сеансларини ташкил 
қилиш учун жавобгардир. Сеанс сатхи протоколлари одатда моделнинг учта юқори 
сатхлари протоколларининг бир қисмидир.