Коммуникациялари техникуми оптик алоқа тизимлари


Рақамли толали оптик алоқа тизимлари линия кодларининг турлари ва уларнинг шаклланиши. Рақамли сигналларни скрембрлаш



Download 5,29 Mb.
bet46/115
Sana24.02.2022
Hajmi5,29 Mb.
#253363
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   115
Bog'liq
OAT Ma'ruza matni

8.2. Рақамли толали оптик алоқа тизимлари линия кодларининг турлари ва уларнинг шаклланиши. Рақамли сигналларни скрембрлаш

Рақамли ТОА тизимларининг яратилишида, бир қанча кодлар назарий ва амалий тадқиқ этилган. 8.1-расмда улардан ТОА тизимларида кенг қўлланиш топган, баъзи турлари келтирилган.





Бошланғич кодли кетма-кетлик

1

0

1

0

0

1

1

1

0

1

Нолга қайтмаслик коди (NRZ)































Нолга қайтиш коди (RZ)































Абсолют биимпульс коди (BI-L)































Нисбий биимпульс коди (BI-S)































«Мурожатли» код (CMI)































EP-1 турдаги электрон-фотон коди































EP-2 турдаги электрон-фотон коди































8.1-расм. Рақамли ТОА тизимлари линия кодларининг асосий турлари.


ТОА тизимлари аппаратураларида қўлланиладиган бошланғич код NRZ (non return to zero – нолга қайтмаслик) коди ҳисобланади.


8.2-расм тахлилидан шуни айтиш керакки, бу кодлар энергетик спектрда доимий ташкил топувчининг мавжуд бўлмаслиги ва қуйи частотали таркиб топувчиларининг кичиклиги каби талабларга жавоб бермайди, RZ коди NRZ кодига нисбатан спектр кенглигининг катталиги билан характерланади, лекин афзаллиги шуки, бу ҳолатда ЛД ва ЁД вақтидан кам ишлайди ва уларни параметрларининг деградация даражаси камаяди, бу нурланиш манбаларининг айниқса Лднинг хизмат муддатини оширади.
Шуни белгилаб ўтиш жоизки, NRZ кодининг спектрида тактли частотанинг дискрет ташкил этувчиларининг мавжуд эмаслиги тактли частота ажратгич қурилмасини ишлаб чиқаришни мураккаблашади ва регенераторнинг қабул қилиш қурилмаларини синхронизациясини қийинлашади.
Барча оптик кодлар блок кўринишида бўлиб, уларда бошланғич NRZ кодининг ҳар бир «m» импульсидан линия оптик кодининг «n» импульси шаклланади. Бунда ҳар доим n>m бўлиб, ортиқча импульслар линияга узатилади. Бу линия кодида ортиқлик дейилади. Бундай код mВnВ деб белгиланади, бу ерда “В” (Binary – иккилик) бошланғич ва линияга узатиладиган кодларни иккилик коди эканлигини билдиради. Линия коди бошланғич кодни узатишга кетадиган вақтда узатилиши керак. Турли оптик кодларни кўриб чиқамиз.



8.2-расм. Рақамли ТОА тизимларининг энергетик спектрининг узлуксиз қисми


1В2В синфидаги кодлар. Бу синфдаги кодлар содда бўлиб, бошланғич кодларга нисбатан линияга узатиладиган импульслар сони 2 марта ошиқ, шунинг учун ҳам нисбатан паст тезликли (100 Мбит/с дан ошмайдиган) тизимларда самарадор ва кенг қўлланиш топган. Юқорида келтирилган кодлар 1В2В синфига киради.


RZ коди 1В2В синфига киради. RZ кодида бошланғич NRZ кодининг «1» символига Т тактли интервалнинг биринчи ярмида мос равишда 1 ва иккинчи ярмида 0 қўйилади, яъни 1→10 ўзгартириш амалга оширилади. Бошланғич NRZ кодининг «0» символи 0→00 га ўзгаради, яъни Т тактли интервалнинг биринчи хамда иккинчи ярмида линия кодининг ноллари ҳосил бўлади.
Биимпульс кодлар катта қизиқишни намоён этади. Улар жуда юқори ҳимояланганликка ва регенераторларда тактли частотани ажралиш имкониятига эга.
BI-L турдаги абсолют биимпульс кодда бошланғич «1» иккилик кетма-кетлигини, яъни 1→10 ўзгартириш бажарилади, «0» иккилик кетма-кетлиги учун 0→01 турдаги ўзгартириш бажарилади.
Нисбий биимпульс BI-S кодида бошланғич «1» иккилик кетма-кетлигига навбатма-навбат 1→11, 1→00 турдаги ўзгаришлар мос келади; «0» иккилик кетма-кетлиги учун 0→10 ёки 0→01 турдаги комбинациялар мос келади.
8.1-жадвал



Код тури

Кодлаш қоидаси



Импульсларнинг ўзгариши

90% энергияни узатишдаги частота полосаси кенглиги

«1»

«0»

NRZ

«1» - бутун интервалда 1 сатх,


«0» - бутун интервалда 0 сатх





0 Т 0 Т

0,86/Т

RZ



Т интервалнинг биринчи яримида
1 сатх, бутун интервалда 0 сатх





0 Т 0 Т

1,72/Т

BI-L




Т интервалнинг биринчи яримида
1 сатх, Т интервалнинг иккинчи
яримида 0 сатх





0 Т 0 Т

2,96/ Т

BI-S




«1» - Т интервалнинг бошида ўтиш,
«0» - Т интервалнинг бошида ва ўртасида ўтиш



0 Т 0 Т 0 Т 0 Т

2,96/ Т

CMI




«1» - бутун Т интервалда 1 ва 0 сатхлар алмашиниб, «0» - интервалнинг
биринчи яримида



0 Т 0 Т 0 Т

1,7/ Т

EP-1




«1» - бутун Т интервалда 1 ва 0 сатхлар алмашиниб, «0» - интервалнинг
ўртасида ўтиш



0 Т 0 Т 0 Т 0 Т

1,52/ Т

EP-2




«1» - бутун Т интервалда 1 ва 0 сатхлар алмашиниб, «0» - Т интервалнинг биринчи ва иккинчи яримида 1 ва 0 сатхлар мос равишда алмашиниб



0 Т 0 Т 0 Т 0 Т

1,7/ Т

Биимпульс кодларнинг энергетик спектри 8.2-расмда тасвирланган, расмдан шуни айтиш мумкинки, улар линия кодларининг спектрал характеристикаларига қўйиладиган талабларга тўлиқ жавоб беради. Илмий-техник адабиётларда BI-L, BI-S кодлари ва уларнинг баъзи модификациялари Манчестер кодлари деб аталади.
1В2В синфидаги кодлар кодлашдаги ортиқлилик, символлар ва уларнинг блоклари ўртасида корреляцион боғлиқликларнинг мавжудлиги туфайли элементлар бўйича қабул қилишда нафақат хатоликларни топиш, балки улрани тўғрилаш имконини ҳам яратади. Бу борада CMI (Coded Mark Inwersion) (8.1-расмга ва 8.1-жадвалга қаранг) турдаги код жуда ката эътиборга лойиқ.
CMI коди юқорида келтирилган 1В2В синфидаги кодларга нисбатан яхшироқ энергетик спектрга эга (8.2-расм), яъни энергетик спектри бошланғич рақамли сигналнинг ярим тактли частотасида максимумга эга, бу регенераторларнинг қабул қилиш қурилмаларида тактли частотани шаклланишини осонлаштиради. CMI кодида нисбатан осон, ортиқлиликнинг маълум бир қисми эвазига хизмат алоқасини ташкил этиш мумкин. Бунинг учун одатий режимда «тақиқланган» 01 (ёки 10) блоклари, шунингдек 11 ва 00 блокларни кетма-кетлигининг бузилиши қўлланилади.
1В2В синфига мансуб EP-1 ва EP-2 электрон-фотон линия кодларини шаклланишининг турли алгоритмлари бир хил сифат кўрсаткичларига олиб келиши мумкин.
EP-1 коди қуйидаги тарзда ҳосил қилинади: бошланғич кетма-кетликнинг «1» символи навбатма-навбат 11 ва 00, «0» символи эса 10 ёки 01 блоклари билан кодланади. Бошланғич «0» символи кодланган блокнинг биринчи символи ундан олдинги блок символидан фарқ қилмайди (8.1-жадвалга қаранг).
EP-2 кодининг шаклланишида «1» бошланғич кетма-кетлигининг ўзгариши EP-1 кодидагидек, «0» символи эса 10 ва 01 блоклари билан алмашиниб кодланади (8.1-жадвалга қаранг).
ТОА тизимларида EP-1 кодига тескари бўлган Миллер коди кенг қўлланиш топган. Миллер кодида бошланғич «0» символига мос равишда 11 ва 00 блоклари, «1» символига эса 01 ва 10 блоклари қўйилади. Бу кодда блокнинг биринчи элементи олдинги блокнинг охирги элементи сингари бўлиши керак, бошланғич сигналнинг ноллар кетма-кетлиги 11 ва 00 блокларининг навбатма-навбат алмашинуви билан узатилади. Миллер кодининг энергетик спектри EP-1 кодининг энергетик спектри билан бир хил.
2В4В синфидаги кодлар. Бу синфдаги кодга ПИМ позицион – импульс модуляцияли код киради. Бунда бошланғич 00, 01, 10, 11 кодлардан мос равишда 1000, 0100, 0010, 0001 линия кодлари шаклланади (8.2-жадвал).

8.2-жадвал



Бошланғич код

Линия коди

00

1000

01

0100

10

0010

11

0001
2В4В кодининг шаклланиши

ПИМ кодининг шаклланиши 8.3 – расмда берилган.




8.3-расм. ПИМ кодининг шаклланиши.


1В2В синфидаги кодлардан ПИМ кодининг афзаллиги шундаки, унда «1» символларининг сони 2 марта кам ва мос равишда линияга узатишнинг ўртача қуввати камаяди. Бундан биринчи навбатда нурланиш манбаларининг ишончлилиги ошади ва қувват кам сарф этилади.


Тўртта узатилаётган символлардан фақат биттаси «1» символи бўлганлиги сабабли синхронизация мукаммаллашади.
mВnВ кодидаги ортиқлик

ρ ═ n / m (8.1)


линия cигналининг тактли частотасини ортишига олиб келади


, (8.2)

бу ерда fm– бошланғич рақамли импульслар кетма–кетлигининг тактли частотаси.


1В2В коди учун m═1, n═2 да ρ═2 ва ═2fm га. Шу тарзда 1В2В кодлари икки камчиликка эга: кўп ортиқликка ва тактли частотани иккиланишига, бу ТОА тизимининг линия трактининг частота полосасини кенгайтириш заруриятига ва унинг элементларининг тезкорлигини ошишига олиб келади.
Шунинг учун юқори тезликли узатиш тизимларида ортиқлиги кам ва тактли частота қиймати кичик линия кодларидан фойдаланиш мақсадга мувофиқ. Чунки узатиш тезлиги ортиши билан аппаратуралар мураккаблашади ва линияда дисперсия ошади.
Ҳалқаро электр алоқа иттифоқи рақамли ТОА тизимларида 2В3В, 3В4В, 5В6В ва 34В36В турдаги кодларни қўллашни таклиф этади.
Рақамли ТОА тизимларида бинар блок кодлари кенг тарқалган, улар учун m≥2 ва n>m. M битли бошланғич рақамли кетма-кетликнинг ҳар бир блоки n битли блока ўзгаради. 8.3-жадвалда 2В3В турдаги линия сигналининг шаклланиши кўрсатилган.

8.3-жадвал


2В3В кодининг шаклланиши

Бошланғич код

Линия коди

00

001

01

010

10

100

11

011

3В4В, 5В6В кодлари. Бу кодларда битта ортиқча разряднинг киритилиши, кам разрядлар сонидан иборат бошланғич комбинацияларни кўп разрядлар сонидан иборат синхронизация учун қулай нол ва бирларнинг бирикмаси кўринишидаги комбинациялар билан алмаштириш имконини яратади. Буни 5В6В коди мисолида кўриб чиқамиз. Бошланғич блоки 5 разряддан ташкил топган. Битта разряддан мумкин бўлган комбинациялар сони 25=32 га тенг. Бу комбинациялар ичида синхронизация учун унчалик самарали бўлмаган нол ёки бирлар серияси кетма–кет келувчи (масалан 00000, 00001, 11111 ва бошқа) комбинациялар ҳам мавжуд. Агар уларни 6 разрядли блокка алмаштирсак, мумкин бўлган комбинациялар 26=64 та бўлади ва улардан синхронизацияни таъминлаш нуқтаи назаридан бир ва ноллар сони қулай бў лган 32 та комбинацияни ажратиб олиш мумкин.
8.4-жадвалдан кўриниб турибдики, бир ва ноллар сони тенг бўлган, 6 разрядли 20 та комбинация мавжуд, қолган 12 комбинация иккита бир ва тўртта нолдан ёки тўртта бир ва иккита нолдан иборат комбинациялар навбатма-навбат узатилади.

8.4-жадвал


5В6В синфини кодли комбинациялари

Чиқиш блоки

5В6В коди

Чиқиш блоки

5В6В коди

00000
00001
00010
00011

00100
00101


00111
01000
01001
01010
01011
01100

01101
01110


01111

101011 100010


101010
101001
111000(+) 101000

110010
111010 001010


001011
011010
100110
101110 100100
101100
110100
110110 000110

001110
010110


011110 010100

10000
10001


10010
10011
10100
10101
10110
10111
11000
11001
11010
11011
111000
11101
11110
11111

100011
110101 000101


111001 001001
001101
110011 010001
010101
110001
011101 011000
100111 100001 100101
011001
101101 001100
010011
010111
010111(-)

011011 010010


011100

Бу билан бирлар зичлигининг доимийлиги таъминланади. Бу кодларда хатоликларни топиш осонлашади.


1В2В, 2В4В кодларига нисбатан 5В6В кодининг энергетик спектри тор, бу унинг энг муҳим афзаллиги ҳисобланади.
Оддий жуфтликка (тоқликка) текшириш усули ёрдамида хатоликларни назорат қилиш эҳтимоллиги mBnB синфдаги кодларнинг афзаллиги ҳисобланади. Бунинг учун m символларга битта ортиқча импульс киритилади (n=m+1). Бундай кодлаш кўпинча mB1P деб белгиланади. Хатоликларни назорат қилиш рақамли линия сигналидаги «0» ва «1» дан иборат кетма-кетликларнинг максимал узунлиги бўйича ҳам аниқланиши мумкин.
Баъзан қўшимча импульс блокли синхронизация сигналларини шакллантириш учун линия кодига киритилади ва бундай кодлар mB1С деб аталади.
Агар қўшимча импульслар ҳам жуфтликка (тоқликка) текшириш, ҳамда блокли синхронизацияни таъминлаш учун киритилса, у ҳолда mB1P1С турдаги аралаш код ҳосил бўлади.
Бундан ташқари, бир қатор mBnB кодлари энергетик спектрнинг қуйи частотали соҳасида теленазорат, телемеханика ва хизмат алоқаси сигналларини самарали узатишни ташкил этиш имконини беради.
Юқори тезликли рақамли ТОА тизимларида mB1С кодининг бир тури ҳисобланган, 10В1R1Р турдаги линия коди кенг қўлланиш топган. Бошланғич ўн символли NRZ кодига қўшимча Р ва R импульсларни киритиш орқали 12 символли 10В1R1Р линия коди шаклланади (8.4-расм).



1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

a)


1

2

3

4

5

R

6

7

8

9

10

P

б)
8.4-расм. 10В1R1Р турдаги линия кодини шаклланиш схемаси:


а) – бошланғич NRZ коди; б) – 10В1R1Р линия коди.

Хатоликлар мавжудлиги Р разряди ёрдамида текширилади. Бу назорат символи бошланғич блокни жуфтликка текшириш учун хизмат қилади. Агар NRZ коди бошланғич блокининг йиғиндиси жуфт сонни берса, Р разрядига «0» символи, аксинча бўлса «1» символи берилади. Шу тарзда узатишда бирламчи хатоликни аниқлаш имконияти юзага келади. Қўшимча R символи сервис хизмат сигналларини, яъни хизмат алоқа, телемеханика ва теленазорат, синхронизация сигналларини узатиш учун киритилади. 10В12В коди баъзан 10В1R1Р деб белгиланади.


Импульслар кетма-кетлигининг энергетик спектри икки қисмдан иборат: дискрет GД(f) ва G У(f) узлуксиз. Тактли частота кўринишдаги дискрет ташкил этувчининг ва унинг гармоникаларининг мавжудлиги сабабли тактли частотани фильтрлар ёрдамида ажратиш мумкин. Тўғри бурчакли импульслар кетма-кетлигининг меъёрлаштирилган энергетик спектрининг узлуксиз ташкил этувчиси қуйидаги муносабатлардан аниқланиши мумкин:
NRZ коди учун
(11.3)
(8.3)

RZ (1В2В) код учун




(8.4)

BI-L ва BI-S турдаги биимпульс кодлар учун




(8.5)

mB1С турдаги линия коди учун энергетик спектрнинг узлуксиз ташкил этувчиси қуйидаги муносабатлардан аниқланиши мумкин:


(8.6)

бу ерда Тл ═ mT/(M+1) – линия сигналининг тактли интервали; Т – бошланғич импульслар кетма-кетлигининг (NRZ кодининг) тактли интервали.
Барча линия кодлари оптик нурланишнинг доим фақат мусбат ва нолинчи частотада спектрнинг дискрет ташкил этувчисига эга бўлган импульсларидан тузилган.
Скремблерлаш – бу янги кодни яратишни яна бир имкониятидир. Бунда линия коди символларни бошланғич код символларига нисбатан ортиқ бўлишига зарурият мавжуд эмас. Албатта, бундай кодлаш ўзининг тежамкорлиги туфайли юқори тезликли тизимларда, асосан STM-N тизимларида қўлланилади.

2.5-расм. Скремблерлаш қурилмасининг иши

Скремблерлашда бошланғич код, бир ва нолларнинг узатиш зичлиги тахминан тенг бўлган кодларга алмаштирилади, бу қабул қилишда синхронизация мувозанатини таъминлайди. Узатишда хатоликларни аниқлашга келсак, бундай мақсадлар учун цикл сарлавҳаси (фрейм) қўлланилади. Бунда циклдаги барча ахборот скремблерланади.


Скремблерлаш қурилмасининг иши асосида бир ва ноллар квазитасодифий кетма–кетлигининг генератори сингари сурувчи регистрни қўллаш ётади. Квазитасодифий кетма – кетликларни олиш учун сурувчи регистрда икки модули бўйича алоҳида ячейкаларни қўшиш қўлланилади. Биринчидан бунда ҳар бир циклда сурувчи регистрга киритилган ҳар қандай кетма – кетликдан («0» дан ташқари) тактдан тактга ўзгарувчи нол ва бирлар кетма – кетлиги шаклланади. Бу сигналлар бошланғич сигнал билан қўшилганда, линияга скремблерланган сигнални бериш ва худди шундай скремблерлаш қурилмасида, худди шундай сурувчи регистрда бир хил лахзада кўчирилган бошланғич кетма– кетликлардан (линия тракти бўйлаб узатиладиган сигнални вақт бўйича кечикишини назарда тутган ҳолда) қабул қилувчи қисмда бошланғич сигнални қайта тиклаш имконини беради.
Скремблерлашнинг яна қўшимча афзаллиги шундаки, узатиладиган ахборотларнинг махфийлиги сақланади.



Download 5,29 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   115




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish