Kolloid eritmalarning olinish usullari va tozalanishi

2.4. ELEKTRON MIKROSKOP
Oxirgi paytlarda optik mikroskoplar bilan bir qatorda elektron mikroskoplar keng qo’llanilmoqda. Bunday asbobda yorug’lik nurlari o’rniga elektron nurlari ishlatiladi. Shuning uchun shisha linzalari o’rniga elektromagnit maydonidan foydalaniladi va elektron nurning manbai sifatida volfram simi ishlatiladi, Volframm simi qizdirilganda undan elektronlar oqimi sochilib, elektromagnit maydoni orqali kolloid eritmadan o’tadi va maxsus ekranda zarrachalarning shakli kattalashgan holda ko’rinadi.
Elektron mikroskop tirik (o’simlik, hayvonot) organyazmdagi hujayralarning tuzshlishini va ulardagi har xil kasalliklarni qo’zg’atuvchi mikrob va viruslarni aniqlashda keng qo’llaniladi.
1. BARQAR0RLIK NAZARIYASI TO’G’RISIDA UMUMIY MA‘LUMOT
Kolloid zritmalar termodinamik beqaror sistemalardir, chunki ular ortiqcha erkin znergiyaga ega bo’ladi. Kolloid sistemalarda dnepers faza solishtirma sirti juda katta bo’lganidan ortiqcha sirt znergiyasi hosil bo’ladi. Sirt yoki erkin energiya, termodinamikankng ikkinchi qonuniga muvofiq o’zining eng kichik qiymatiga intiladi. Erkin znergiyaning minimumga intilishi dispers faza zarrachalari bilan dispers muhit orasidagi sirtning kamayishi bilan sodir bo’ladi. Sirtning kamayishi zarrachalarning molekulyar kuchlar ta‘sirida yiriklashishi bilan boradi.
1922 yilda N.P.Peskov kolloidlar haqidagi ta‘limotga kinetik (sedimentatsiyaviy) va agregativ barqarorlik tushunchalarini kiritdi. Kinetik barqarorlik deganda diopers sistemalarning og’irlik kuchiga bardosh berish xususiyati tushuniladi. Bu barqarorlik broun harakati tufaylidir. Bundan tashqari, kinetik barqarorlikka ta‘sir ztuvchi boshqa omillar ham mavjud, masalan, zarrachalarning disperslik darajasi, dispers muhit qovushqoqligi, dispers faza hamda. dispers muhit zichliklari orasidagi farq va boshqalar. Shu omillardan kolloid sistemalarning kinetik barqarorligiga dispers faza zarrachalarining disperslik darajasi katta ta‘sir qiladi. Zarrachalarning o’lchami qancha kichik bo’lsa kolloid sistema shuncha.barqaror bo’ladi. Shuning uchun dag’al sistemalarning kinetik barqarorlik kam, kolloid eritmalarniki yuqoridir. Zarrachalarning og’irlik kuchi ta‘sirida cho’kish yo’q darajada kam bo’lgan sistemalar kinetik barqaror deyiladi.
Agregativ barqarorlik deganda dispers faza zarrachayaarning dis­perslik darajasini saqlash xususiyati tushuniladi. Bunday barqarorlikning sababi, birinchidan, kolloid zarrachalar zaryadining bir xil zkanligi sababidan ular yiriklasha olmasligi bo’lsa, ikkinchidan, kalloid zarrachalar erituvchi molekulalaridan iborat solvat qavat bilan qurshab olinganligidir.
B.V.Delyagin ta‘limotiga ko’ra solvat qavat egiluvchanlik va yuqori qovushoqlikka ega bo’lib, zarrachalarning o’zaro yopishishiga to’sqinlik qiladi.
SHunday qilib, agregativ va kinetik barqarorlik faktorlari o’z­aro farq qiladi. Bu farq shundan iboratki, haroratning kutarilishi kolloid zarrachalarning cho’kishiga to’sqinlik qilishi bilan bir vaqtda shu zarrachalarning yiriklashishiga, ya‘ni agregatlanishiga ham yordam beradi. Agar broun harakati intensivligining oshishi zarrachalarning cho’­kishiga qarshilik qilsa, zarrachalar shu broun harakati natijasida uz­aro to’qnashib yiriklashadi.