Когнитив лингвистиканинг шаклланиши ва ривожланиш тарихи

1. 
   Когнитив лингвистиканинг шаклланиши ва ривожланиш тарихи.
   

Kогнитив лингвистика атамаси илмий муомалага 1975 йилда Дж. Лакофф ва Г.Томпсонлар томонидан киритилган эди¹. 1989 йилга келиб, Дуйсбург (Германия)да мазкур соҳанинг долзарб муааммоларига бағишланган илмий анжуман бўлиб ўтди ва унда когнитив лингвистика бўйича ассоциация яратилди. Р. Ленекернинг когнитив грамматикаси, Л.Теллининг кўплаб ишлари, Ж.Лакофф ва М.Женсоненинг тадқиқотлари, Ж.Фоконен томонидан амалга оширилган ишлар когнитив лингвистиканинг алоҳида соҳа сифатида қатъийлашуви ва тараққий этишига замин яратди². инсоннинг нутқий фаолияти ўтган асрнинг 60-йилларида аста-секин когнитив йўналишда олиб борилган илмий тадқиқотларнинг ҳам мавзусига айланган эди. Бу йўналишда олиб борилган тадқиқотларда тил белгилар тизими, хабарларнинг трансформацияси ва кодланишини воқелантирувчи, хотира тузилиши ва унда маълумотларни излаш ва фаоллаштирувчи жараённи, сунъий интеллект ва шунга ўхшаш масалаларни ифодаловчи когнитив қурол сифатида қаралар эди.

3. 
   Когнитив лингвистика соҳасининг асосий йўналишлари.
   

Когнитив тилшуносликнинг бугунги кунда кўпчилик томонидан тан олинган қуйидаги асосий йўналишлари мавжудлиги тўғрисида гапириш мумкин:
♦ маданий – концептларни турли фанлар далилларига таянган маданият унсури сифатида ўрганувчи йўналиш (Ю.С.Степанов). Бундай тадқиқотлар фанлараро бўлиб, тилшунослик билан боғланмаган. Ваҳоланки, бундай тадқиқотлар когнитив лингвистика доирасида олиб борилиши мумкин.Тил бундай ҳолларда концепт ҳақидаги билим манбаларидан бири сифатида намоён бўлади. Масалан, концептни изоҳлаш учун шу концептни номловчи сўз этимологиясига доир далиллардан фойдаланилади.
♦ лингвомаданий – лисоний бирликларда ифодаланган концептларни маданиятнинг миллий қиймат ва миллий хусусияти билан боғлиқ бўлган миллий лингвомаданият унсури сифатида: “тилдан маданиятга” йўналиши (В. И. Карасик, С. Г. Воркачев, Г. Г. Слышкин, Г. В. Токарев);
♦ мантиқий – концептларни уларнинг лисоний шаклига боғлиқ бўлмаган ҳолда мантиқий усуллар асосида таҳлил қилиш
♦ семантик–когнитив – тилнинг лексик ва грамматик семантикасини тадқиқ этишни концептлар мундарижасига кириш, тил семантикасидан концептосферага моделлашув воситаси сифатида қараш
♦ фалсафий–семиотик – белгиларнинг когнитив асослари тадқиқ этилади