Кодирова Назокат асосий восита хисоб



Download 366,95 Kb.
Pdf ko'rish
bet35/41
Sana16.01.2022
Hajmi366,95 Kb.
#379302
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   41
4.2.1-jadval 

Payariq tumani “Ziyaboy Ortiqov” fermer xo’jaligining asosiy vositalar 

bilan ta’minlanish darajasi dinamikasi* 



 

Ko’rsatkichlar 

2011 yil  

2013 yil  

2013 yilda 

2011 yilga 

nisbatan 

o’zgarishi  

(+;-) 

1.  Asosiy  vositalarning  o’rtacha  yillik 

qiymati, ming so’m 

68784,0 


98438,0 

29654 


2.  Xo’jalikning yer maydoni, ga 

71 


88 

17 


3.  Yalpi mahsulot, ming so’m 

68092,3 


77248,1 

9155,8 


*Manba:

 “Ziyaboy Ortiqov” fermer xo’jaligi 2011, 2013 yillar hisoboti ma’lumotlari. 

 

 Payariq  tumani  “Ziyaboy  Ortiqov”  fermer  xo’jaligining  asosiy  vositalar 



bilan ta’minlanish darajasi dinamikasini 4.2.1-jadval orqali tahlil qilsak, 2013 yilda 

asosiy  vositalarning  o’rtacha  yillik  qiymati  2011  yilga  nisbatan  29654  ming  so’m 

yoki  43,1  foizga,  yalpi  mahsulot  qiymati  esa  9155,8  ming  so’m  yoki  13,4  foizga 

oshgan.  Ushbu  jadval  ma’lumotlari  orqali  fermer  xo’jaligining  asosiy  vositalar 

bilan ta’minlanish darajasi tahlilini amalga oshiramiz

:

 



 I. 

m

so'



 

ing


8

,

968



71

'

.



68784

0

0



0

m

ga

m

so

m

М

А

IF

FTD

=

=



=

 

 II. 



m

so'


 

ming


6

,

781



88

'

.



68784

1

0



=

=

=



ga

m

so

m

М

А

IF

FTD

SH

 

PDF created with pdfFactory Pro trial version 



www.pdffactory.com


59 

 

 III. 



m

so'


 

ing


6

,

1118



88

'

.



98438

1

1



1

m

ga

m

so

m

М

А

IF

FTD

=

=



=

 

 Dastlab fermer xo’jaligining asosiy vositalar bilan ta’minlanish darajasining 



umumiy  o’zgarishi  aniqlaymiz.  Buning  uchun  2013  yildagi  asosiy  vositalar  bilan 

ta’minlanish darajasidan 2011 yildagi asosiy vositalar bilan ta’minlanish darajasini 

ayiramiz

:

 



m

so'


 

ming


8

,

149



 

8

,



968

 

6



,

1118


71

.

68784



88

.

98438



0

0

1



1

,

=



=



=

=





ga

s

m

ga

s

m

М

А

IF

М

А

IF

M

AIF

 

 Shunday  qilib,  2013  yilda  fermer  xo’jaligining  asosiy  vositalar  bilan 



ta’minlanish  darajasi  2011  yilga  nisbatan  149,8  ming  so’mga  yoki  15,5  foizga 

oshgan. Bu ko’payish quyidagi omillar ta’sir ostida sodir bo’lgan. 

Birinchi  omil,  yer  maydoni  hajmi  o’zgarishining  xo’jalikning  asosiy 

vositalar  bilan  ta’minlanish  darajasining  o’zgarishiga  ta’sirini  aniqlash  uchun 

«Shartli»  asosiy  vositalar  bilan  ta’minlanish  ko’rsatkichidan  2011  yildagi 

ta’minlanish ko’rsatkichini ayiramiz: 

m

so'


 

ming


2

,

187



 

8

,



968

 

6



,

781


71

.

68784



88

.

68784



0

0

1



0

=



=



=

=





ga

s

m

ga

s

m

М

А

IF

М

А

IF

M

 

Demak,  2013  yilda  fermer  xo’jaligi  yer  maydonining  17  gektarga  oshishi 



natijasida  1  gektar  hisobiga  to’g’ri  keladigan  asosiy  vositalarning  qiymati  187,2 

ming so’mga kamaygan. 

Ikkinchi  omil,  asosiy  vositalar  hajmi  o’zgarishining  asosiy  vositalar  bilan 

ta’minlanish  ko’rsatkichining  o’zgarishiga  ta’sirini  aniqlash  uchun  2013  yildagi 

asosiy vositalar bilan ta’minlanish  ko’rsatkichidan «Shartli» asosiy vositalar bilan 

ta’minlanish ko’rsatkichini ayiramiz: 

m

so'


 

ming


337

 

6



,

781


 

6

,



1118

88

68784



88

.

98438



1

0

1



1

=



=

=



=



ga

ga

s

m

М

А

IF

М

А

IF

AIF

 

Shunday qilib,  2013 yilda asosiy vositalarning o’rtacha yillik qiymati 2011 



yilga  nisbatan  9155,8  ming  so’mga  oshishi  natijasida  1  gektar  hisobiga  to’g’ri 

keladigan asosiy vositalar qiymati 337 ming so’mga ko’paygan. 

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com




60 

 

4.2.2-jadval 



Payariq tumani “Ziyaboy Ortiqov”

 

fermer xo’jaligining asosiy vositalar 

bilan ta’minlanish darajasining omilli tahlili* 



 

Ko’rsatkichlar 

2

0

1

1

 y

il

  

2

0

1

3

 y

il

d

a

g



y

er

 

m

a

y

d

o

n



v

a

 2

0

1

1

 

y

il

d

a

g



a

so

si

y

 v

o

si

ta

la



q

iy

m

a

ti

 b

o

’y

ic

h

a

 

2

0

1

3

 y

il

  

2

0

1

3

 y

il

d

a

 2

0

1

1

 y

il

g

a

 

n

is

b

a

ta

n

 o

’z

g

a

ri

sh

i,

  

 

+

 ;

 -

 

Shu jumladan 

omillar ta’siri 

Y

er

 m

a

y

d

o

n



h

is

o

b

ig

a

 

A

so

si

y

 v

o

si

ta

la



q

iy

m

a

ti

 h

is

o

b

ig

a

 

1.  Asosiy 

vositalarning 

o’rtacha 

yillik 

qiymati, ming so’m 

68784 

68784 


98438  29654 



2.  Fermer xo’jaligi yer 

maydoni, ga 

71 

88 


88 

17 


3.  Asosiy 



vositalar 

bilan  ta’minlanish, 

ming so’m 

968,8 


781,6 

1118,6 


149,8 

-187,2  +337 



*Manba:

 “Ziyaboy Ortiqov” fermer xo’jaligi 2011, 2013 yillar hisoboti ma’lumotlari 

 

Payariq  tumani  “Ziyaboy  Ortiqov”  fermer  xo’jaligining  asosiy  vositalar 



bilan  ta’minlanish  darajasining  omilli  tahlili  (4.2.2-jadval)dan  shu  narsa  aniq 

bo’ldiki,  fermer  xo’jaligining  asosiy  vositalari  bilan  ta’minlanish  darajasining 

o’zgarishiga asosiy  vositalar  hajmining o’zgarishi  (+337  ming so’mga) ijobiy,  yer 

maydoni  hajmining  o’zgarishi  (-187,2  gektarga)  salbiy  ta’sir  qilishi  natijasida 

fermer  xo’jaligining  asosiy  vositalar  bilan  ta’minlanish  darajasi  2013  yilda  2011 

yilga nisbatan 15,5 foizga yoki 149,8 ming so’mga oshgan.  

 

 

 



 

 

 



 

 

 

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com



61 

 

4.3. Fermer xo’jaligida asosiy vositalardan foydalanish  



samaradorligining tahlili

 

Iqtisodiyotni  erkinlashtirish  va  modernizasiya  qilish  sharoitida  asosiy 

vositalar 

iqtisodiy 

samaradorligini 

oshirish 

imkoniyatlarini 

tarmoq 


xususiyatlaridan  kelib  chiqib  o’rganish,  bunda  iqtisodiy  samaradorlik  darajasi  va 

ko’rsatkichlarini  xalq  xo’jaligi  va  tarmoq  darajasida  o’rganish  bilan  birgalikda 

korxona  miqyosida  va  alohida  tadbirlar  bo’yicha  amalga  oshirish  imkoniyatlarini 

ochib  beradi.  Bu  esa  asosiy  vositalardan  foydalanishda  yuqori  samaradorlikka 

erishishga zamin yaratadi. 

Iqtisodiyotni  modernizatsiyalash  sharoitida  fermer  xo’jaliklarining  asosiy 

vositalari  bilan  yetarli  darajada  ta’minlanganligini  o’rganish  bilan  bir  qatorda 

ularning  samaradorlik  ko’rsatkichlarini  o’rganish  asosiy  o’rinda  turadi.  Chunki, 

asosiy  vositalar  bilan  yetarli  darajada  ta’minlangan  bo’lsa-yu,  lekin  ulardan 

samarali  foydalanmasak,  u  holda  k  fermer  xo’jaliklarining  samaradorligi  pasayib 

ketadi. 

Ishlab  chiqarish  quvvatlaridan  foydalanish  va  uning  holatiga  baho  berishga 

tahlilda a’lohida ahamiyat beriladi. Fermer xo’jaliklarining ishlab chiqarish quvvati 

deganda, uning to’la ish bilan bandlik holatiga aytiladi. Bu holat nafaqat mahsulot 

ishlab  chiqarish  darajasiga,  balki  uning  xarajatlar  tarkibiga,  moliyaviy 

natijaviyligiga  ham  ta’sir  etuvchi  birlik  sifatida  qaraladi.  Ishlab  chiqarish 

quvvatlari  va  uning  foydalanish  darajalariga  baho  berish  asosida  fermer 

xo’jaliklarining  joriy davrdagi iqtisodiy potensiali hamda uni maqsadli boshqaruvi 

belgilanadi. 

Ishlab  chiqarish  quvvatlaridan  foydalanishning  tahlili  quyidagi  holatlarni  

xarakterlash mumkin; 

-  korxona  ishlab  chiqarish  quvvatlarining  texnik  iqtisodiy  ko’rsatkichlari 

tizimi; 

-  texnik  iqtisodiy  ko’rsatkichlar  va    ishlab  chiqarish  quvvatlaridan 

foydalanishni qiyosiy tahlili; 

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com



62 

 

- ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanishning fermer xo’jalik xarajatlariga 



ta’sirining tahlili; 

-  ishlab  chiqarish  quvvatlaridan  foydalanishning  fermer  xo’jaliklarining 

ishlab chiqarish samaradorligiga va faoliyat natijaviyligiga ta’sirining tahlili. 

Fermer 


xo’jaliklarining 

asosiy 


vositalari 

bilan 


yetarli 

darajada 

ta’minlanganligini 

o’rganish 

bilan 

bir 


qatorda 

ularning 

samaradorlik 

ko’rsatkichlarini  o’rganish  asosiy  o’rinda  turadi.  Chunki,  asosiy  vositalar  bilan 

yetarli  darajada  ta’minlangan  bo’lsa-yu,  lekin  ulardan  samarali  foydalanmasak,  u 

holda 


korxonaning 

samaradorligi 

pasayib 

ketadi. 


Asosiy 

vositalarning 

samaradorlik  ko’rsatkichlari  korxona  xo’jalik  faoliyatiga  baho  berishning    muhim 

ko’rsatkichlaridan biri sifatida olinadi. 

Fermer  xo’jaliklarida asosiy  vositalardan  foydalanish samaradorligi darajasi 

oshgan sayin ishlab chiqarish rivojlanib, uning hajmi oshib boradi. Shuning uchun 

asosiy  vositalardan  foydalanish  samaradorligi  darajasini  o’rganish  va  tahlil  qilish 

ham muhim ahamiyatga egadir.  

Tahlilda asosiy vositalarning samaradorlik ko’rsatkichlari va ularning  ta’sir 

etuvchi omillari ikkita tarkib bo’yicha o’rganiladi.  

1.  Asosiy  vositalarning  samaradorligi  va  uning  o’zgarishiga  ta’sir  etuvchi 

omillar tahlili; 

2.  Asosiy  vositalar  va  ulardan  samarali  foydalanish  ko’rsatkichlarining 

mahsulot hajmining o’zgarishiga ta’sirining tahlili. 

Asosiy  vositalarning  samaradorlik  ko’rsatkichlari  va  ularning  o’zgarishiga 

ta’sir etuvchi omillar qatoriga quyidagilar kiritiladi: 

1.  Fond  qaytimi  (FQ)  –  yalpi  mahsulot  hajmini  (YaM)  asosiy  ishlab 

chiqarish fondlarining o’rtacha yillik qiymatiga (AIF) bo’lish orqali aniqlanadi: 



А

IF

YaM

FQ

=

 



  Bu ko’rsatkich 1 so’mlik asosiy fondlar hajmi hisobiga yetishtirilgan yalpi 

mahsulot hajmini (summasi) bildiradi. Ushbu ko’rsatkich tahlil etilayotgan davrda 

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com




63 

 

oshgan  bo’lsa,  asosiy  fondlardan  foydalanish  samaradorligining  oshganligini 



bildiradi. 

2.  Fond  sig’imi  (FS)  –  asosiy  ishlab  chiqarish  fondlarining  o’rtacha  yillik 

qiymatini (AIF) yalpi mahsulot hajmiga (YaM) bo’lish orqali aniqlanadi:  

YaM

А

IF

FS

=

 



Bu  ko’rsatkich  1  so’mlik  yalpi  mahsulot  hajmiga  to’g’ri  keladigan  asosiy 

ishlab chiqarish fondlari summasini bildiradi.  

3.  Fond  rentabelligi  (FR)  –  sof  foydani  (SF)  asosiy  ishlab  chiqarish 

fondlarining o’rtacha yillik hajmiga (AIF) bo’lish orqali aniqlanadigan ko’rsatkich: 



А

IF

SF

FR

=

 



Bu  ko’rsatkich  1  so’mlik  asosiy  ishlab  chiqarish  fondlari  hisobiga  olingan 

sof foyda summasini bildiradi. 

Fond qaytimi va uning o’zgarishiga ta’sir etuvchi omillar bo’lib: 

 



Mahsulot ishlab chiqarish hajmi va uning o’zgarishi; 

 



Asosiy fondlar o’rtacha yillik qiymatining o’zgarishi. 

Mahsulot  hajmiga  ta’sir  etuvchi  mehnat  vositalari  bilan  bog’liq  bo’lgan 

omillar qatoriga quyidagilar kiritiladi: 

 



Asosiy fondlarning o’rtacha yillik qiymatining o’zgarishi; 

 



Fond qaytimining o’zgarishi. 

Payariq  tumani  “Ziyaboy  Ortiqov”  fermer  xo’jaligida  asosiy  vositalardan 

foydalanish  samaradorligi  ko’rsatkichlarining  tahlilini  «Zanjirli  bog’lanish»  usuli 

yordamida fond qaytimi misolida ko’rib chiqamiz. 

Hisobot  yilidagi  fond  qaytimini  bazis  yilidagi  fond  qaytimiga  solishtirib, 

uning umumiy o’zgarishi aniqlanadi: 



Ya

М

AIF

А

IF

YaM

А

IF

YaM

,

0



0

1

1



±

=



 

bunda,  



PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com




64 

 

AIF



0

,  AIF

1

  –  mos  holda  bazis  va  hisobot  yillaridagi  asosiy  vositalarning 

o’rtacha yillik qiymati;      

YaM

0

, YaM

1

 – mos holda bazis va hisobot yillarda yalpi mahsulot qiymati. 

Bu o’zgarish ikki omil hisobiga sodir bo’ladi: 

1. Asosiy vositalarning o’rtacha yillik qiymatining o’zgarishi; 

2. Yalpi mahsulot qiymatining o’zgarishi. 

Payariq  tumani  “Ziyaboy  Ortiqov”  fermer  xo’jaligida  fond  qaytimining 

o’zgarishiga  omillarning  ta’sirini  aniqlashdan  oldin  shartli  fond  qaytimi 

ko’rsatkichini  aniqlab  olamiz.  Buni  aniqlash  uchun  bazis  yilidagi  yalpi  mahsulot 

hajmini hisobot yilidagi asosiy vositalarning o’rtacha yillik qiymatiga bo’lamiz: 

1

0



А

IF

YaM

FQ

SH

=

 



 “Ziyaboy Ortiqov” fermer xo’jaligida fond qaytimining o’zgarishiga asosiy 

vositalar  qiymat  o’zgarishining  ta’sirini  aniqlash  uchun  shartli  fond  qaytimi 

ko’rsatkichidan bazis yilidagi fond qaytimi ko’rsatkichini ayiramiz: 

AIF

А

IF

YaM

А

IF

YaM

±



=

0



0

1

0



 

 “Ziyaboy  Ortiqov”  fermer  xo’jaligida  fond  qaytimining  o’zgarishiga  yalpi 

mahsulot  hajmi  o’zgarishining  ta’sirini  aniqlash  uchun  hisobot  yilidagi  fond 

qaytimi ko’rsatkichidan shartli fond qaytimi ko’rsatkichini ayiramiz: 



YaM

А

IF

YaM

А

IF

YaM

±



=

1



0

1

1



 

Shu  ikki  omil  ta’sirlarining  yig’indisi  fond  qaytimining  umumiy 

o’zgarishiga teng kelishi shart.  

Yuqoridagi  4.2.1-jadvalda  keltirilgan  Payariq  tumani  “Ziyaboy  Ortiqov” 

fermer  xo’jaligining  asosiy  vositalar  bilan  ta’minlanish  darajasi  dinamikasi 

ma’lumotlari asosida fond qaytimi tahlilini ko’rib chiqamiz. 

Biz  tahlil  qilayotgan  Payariq  tumani  “Ziyaboy  Ortiqov”fermer  xo’jaligida 

asosiy vositalarning samaradorligi o’tgan yilga nisbatan bir qadar pasaygan.   

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com




65 

 

Fermer  xo’jaligining  2013  yildagi  fond  qaytimini  2011  yildagi  fond 



qaytimiga  solishtirganimizda,  2013  yilda  2011  yila  nisbatan  1  so’mlik  asosiy 

vositalar  hisobiga  yetishtirilgan  yalpi  mahsulot  hajmi  0,205  ming  so’mga 

kamaygan.  

m

so

s

m

s

m

s

m

s

m

А

IF

Ya

М

А

IF

YaM

AIF

YAM

'

m.



205

,

0



990

,

0



785

,

0



.

68784


.

68092


.

98438


.

77248


0

0

1



1

,



=

=



=



=

 



Ushbu  fond  qaytimining  o’zgarishiga  birinchi  omil  -  asosiy  vositalarning 

o’rtacha yillik qiymati o’zgarishining ta’sirini aniqlaymiz: 



m

so

s

m

s

m

s

m

s

m

А

IF

Ya

М

А

IF

Ya

М

AIF

'

m.



298

,

0



990

,

0



692

,

0



.

68784


.

68092


.

98438


.

68092


0

0

1



0

=



=



=

=



 

Shunday  qilib,  asosiy  vositalarning  o’rtacha  yillik  qiymati  2013  yilda  2011 



yilga  nisbatan  29654  ming  so’mga  oshishi  natijasida  fond  qaytimi  darajasi  0,298 

ming so’mga pasaygan.  

Ushbu  fond  qaytimining  o’zgarishiga  ikkinchi  omil  -  yalpi  mahsulot  hajmi 

o’zgarishining  ta’sirini  aniqlaganimizda,  yalpi  mahsulot  hajmining  2013  yilda 

2011 yilga nisbatan 9155,8 ming so’mga oshishi natijasida 1 so’mlik asosiy vosita 

hisobiga yetishtirilgan yalpi mahsulot summasi 0,093 ming so’mga oshgan.  



m

so

s

m

s

m

s

m

s

m

А

IF

Ya

М

А

IF

Ya

М

YaM

'

m.



093

,

0



692

,

0



785

,

0



.

98438


.

68092


.

98438


.

77248


1

0

1



1

=



=

=



=



 

Demak,  fond  qaytimining  darajasi  asosiy  vositalarning  o’rtacha  yillik 

qiymati  o’zgarishining  salbiy  ta’siri  (-0,298  ming  so’mga  kamayishi),  yalpi 

mahsulot  hajmining  ijobiy  ta’siri  (+0,093  ming  so’mga  oshishi)  ostida  o’zgarib, 

natijada u 0,504 ming so’mga kamaygan. 

Asosiy  vositalarning  samaradorlik  ko’rsatkichlarini  oshirishning  quyidagi  

yo’nalishlarini  fermer  xo’jaligi  uchun  faqat    xo’jalikga  ish  beradigan  qisminigina 

olish,  eskirgan  asosiy  vositalarni  va  ma’naviy  talabga  javob  bermaydigan  asosiy 

vositalarni  hisobdan  chiqarish,  asosiy  vositalarga  amortizasiya  hisoblashning 

mualliq 


shakllarini 

belgilash, 

avtomatlashtirilgan 

tizimni 


yaratish 

va 


mexanizasiyalashni kuchaytirish maqsadga muvofiqdir. 

 

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com



66 

 


Download 366,95 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   41




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish