Ko`chirma gap, o`zlashtirma gap

O`zlashtirma gap

- Xo`sh, Kanizakxon, qanday yangiliklar bor? - so`radi O`ktam. - Men ketdim, - dedi ukasi.

O`ktam Kanizakxondan qanday yangiliklar borligini so`radi. Ukasi o`zining ketayotganini aytdi.

O`zlashtirma gapning kesimi aytmoq, gapirmoq, buyurmoq, so`ramoq, undamoq (demoq fe’lidan tashqari) so`zlari bilan ifodalanadi.

4-§. Ko`chirma va unda ishlatiladigan tinish belgilari

Biror matndan ko`chirilgan gaplar ko`chirma deyiladi. Ko`chirma ikki xil bo`ladi:

1. Muallif gapi bilan birga qo`llangan ko`chirma: Alisher Navoiy ilm olishga da’vat qilib: "Olim bo`lsang, olam seniki", - degan edi .

2. Muallif gapisiz qo`llangan ko`chirma:

Koinot gultoji insondir azal,

Undadir eng oliy tafakkur, amal.

U hatto tubanlik ichra ham tanho,

YO falak, ijoding buncha mukammal.

A.Oripov

Muallif gapi bilan qo`llangan ko`chirma bayon qilinayotgan fikrni asoslash, tasdiqlash yoki inkor etish uchun keltiriladi. SHe’riy parchalar ko`chirma tarzida keltirilsa, qo`shtirnoqqa olinmaydi. Ko`chirma muallif gapisiz qo`llansa ham, qo`shtirnoqqa olinmaydi. Bu tarzdagi ko`chirmalar epigraf tarzida qo`llanadi va qo`shtirnoqqa olinmaydi.

5-§. Dialog

Ikki kishining nutqi dialog deb ataladi. Dialogda ko`chirma gaplardan foydalaniladi, har bir gap tire bilan boshlanadi. (Bunda muallif gapi ishlatilmasligi ham mumkin.): - Qaysi maktabda o`qiysan? - 24-maktabda. – Nechanchi sinfda? – Beshinchi sinfda.

Gap tahlili namunasi
1. Ifoda maqsadiga ko`ra turi. 2. His-hayajon ifodalashiga ko`ra turi. 3. Tuzilishiga ko`ra turi. 4. Gap bo`laklari va ularning turlari.	5. Uyushiq va ajratilgan bo`laklar bo`lsa, aniqlanadi. 6. Gap bo`laklari sanalmaydigan birliklar bo`lsa, aniqlanadi. 7. O`zga gap bo`lsa, turi aniqlanadi.