Klinik anatomiyasi, fiziologiyasi va tekshirish usullari

2.14.rasm. Kiprikni ko’ndalang kesimi 

(a) va uning sxematik ko’rinishi (b) 

mikrogrammasi ( Fred S., Herzon M. 

1983; Satir P., 1974 (V.I. Babiyak 2009 

y. I- tom, 68 bet.) 

 

---

29 

 

o’xshab  joylashgan,  bu  to’r  epitelial  qavatgatsha  borgan.  Burun  shilliq  qavatidagi 

mikrosirkulyasiya  mushaklardagi,miya,  jigardagi  mikrosirkulyasiyalaridan  ustudir.  

        Arterial  sistemadagi  qon  aylanishi  kapilyarlardan  venulalarga  o’tadi.  60% hol-

larda,  normal  holatda  shilliq  qavatlarda  qon  aylanishi  arteriyavenoz  shunti  hisobiga 

amalga  oshadi.  Bularga  burun  shilliq  qavatida  qon  aylanish  misol  bo’ladi.  Chunki 

burun  shilliq  qavati  yuqori  vazamotor  aktivlikka  ega.  Juda  ham  haroratga, mexanik 

va  kimyoviy  ta’sirlarga  sezgir  hisoblanadi.  Shuntlar  shunday  tezlik  bilan  ochilishi 

amalga  oshadiki,  bunda  vena  oqimida  bosim  ko’tariladi  va venoz qon aylanishi te-

zlashadi.  Vazamotor  rinit  bilan  kasallangan  bemorlarda  shilliq  qavati  gipertrofik 

tipda bo’ladi. Bu esa funksional  zo’riqish hisobiga amalga  oshadi. 

        Burun  shilliq  qavatida  qon  tomir  to’ri  alohida  morfologik  tuzilishga  ega.  U 

yerda  g’ovak  venalar  chigalidan  iborat  sistema  bo’ladi.  Ular  venulalar  bilan  ka-

pilyar  to’r  orasida  joylashgan  bo’ladi.  G’ovak  to’qima  faqat  pastki  burun 

chig’anog’i,  burun  o’rta  chig’anog’ini  erkin  etaklarida,  burun  to’sig’ida  o’rta 

chig’anoqining  oldingi  sohasiga qaragan yuzasida joylashgan. 

        G’ovak  vena  chigallarining  devari  mushak  tolalari  va  biriktiruvchi  tolalarga 

boy.  Ko’pincha  bu  venalar  bo’shashgan  holatda  bo’ladi.  Mexanik,  kimyoviy,  in-

feksion  yoki  psixogen  omillar  hisobiga  g’ovak  to’qima  qon  bilan  to’ladi,  bu  o’z 

navbatida  shilliq  qavat  shishiga  sabab  bo’ladi.  Venoz  lakunalarni  qon  bilan  tez 

to’lishi  arteriyalar  bilan  anastamoz  yo’li  orqali  amalga  oshadi.  Yiriklari  esa  burun 

chig’anoqlarining  suyak  qismida  joylashgan.  G’ovak  to’qimani  qon  tomirlarini 

torayishi,  qonni  to’lgan  to’qimadan  chiqishi  simpatik  nerv  sistemasi  hisobiga 

amalga  oshiriladi.  Kavernoq  to’qimani  dilyatasiyasi  parasimpatik  nerv  sistemasi 

hisobiga amalga  oshadi. Eng sezilarli  haroratni  o’zgarishi  pastki burun  

chig’anoqlarida  amalga  oshadi.  Sovuq  havo  burundan  kirishiga  g’ovak  to’qima 

shishadi.  Ilitilgan  havo  burundan  o’tayotganda,  shilliq  qavatning  o’zining  harorati 

haqida ham ma’lumot bosh miyaga ketadi.  Kirayotgan sovuq havo uch shoxli nerv 

oxirlarini  qitiqlaydi,  bu  o’z  navbatida  informasiya’ni  bosh  miyaga  krtishiga  sabab 

bo’ladi.  Shundan  so’ng  parasimpat  nerv  sistemasi  ishga  tushib,  g’ovak  to’qimani 

qon  bilan  to’ldiradi.  Bu  esa  kirayotgan  sovuq  havoni  ilitib  o’tkazishga  sabab 

bo’ladi.