Klinik anatomiyasi, fiziologiyasi va tekshirish usullari

2.13 rasm. Burun shilliq qavatixilpillovchi epiteliyasini harakatlanishi. 

a) kipriklar  harakati cekinlashgan;  b) kipriklar  harakati tezlashgan; c) kiprikchani  harakati va de-

formasiyasini  sxemasi: 1- burun-haiqum  tomonga harakati; 2- qarama qarshi tomonga harakati 

(V.I. Babiyak 2009 y. I- tom, 67 bet.) 

 

---

28 

 

 

 

   2.13.  rasm    da  ko’rinib  turibdiki,  kiprikcha  to’g’irlangan  holatda  (a) ko’rsatilgan 

1  yo’nalish  bo’yicha  harakat  qilmoqda.  Orqaga  harakatlanishi  esa  biroz  bukilgan 

(b)  holatda  amalga  oshmoqda.  Shu sababli uni hajmi kamayib, xuddi shilliq qatlam 

ostidan  emaklayotganga  o’xshaydi.  Shundan  so’ng  kiprukcha  yana  shaklini  tiklab 

boshqa  kipriklar  bilan  burun-halqum  tomonga  sinxron  ravishda  harakat  qila 

boshlaydi.  Shilliqning  harakati  2,5-7,5  mm/min  ga  teng.Bunday  tezlikda  burun 

shilliq  qavatini  qoplab  turgan  shilliq  burun-halqumga  20-30  min  davomida 

evakuatsiya  qilinishi  mumkin. 

       Lekin  burun  bo’shlig’i    oldidagi    kiprikli  hujayralar,  burun  kirish  teshigi 

tomon harakatlanadi.  Bu biologik  nuqtai nazardan to’g’ri.  

 Burun  yondosh  bo’shliqlarini  shilliq  qavatlari,  xuddi  shu  mexanizm  asosida  ish-

laydi,  faqat ularning  harakati  o’zining  tabiiy  chiqarish  teshigiga  yo’nalgan. 

 

       Havo burundan o’tgandan keyin ilitiladi.  Bu sovuq havo hisobiga rivojlanadi. 

Masalan:  Atmosferadagi    havo  0°C  ga  teng  bo’lsa,  hiqildoq-halqumda  xona  haro-

ratida olgan havosiga nisbatan yuqori bo’ladi. Agar harorat -12°C bo’lsa, burundan 

o’tgandan  keyin  bu  harorat  +25°C  gatsha  ko’tariladi.  Shuning  uchun  burun 

bo’shlig’ida  “kandisioner”  faoliyat  ishga  tushub,  pastki  nafas  yo’llarini  sovuq 

havodan himoya  qiladi. 

        Burunni  havoni  isitib  berish  faoliyati,  uning  shilliq  qavatini  o’ziga  xos  qon 

bilan  ta’minlanishi.    Butun  burun  shilliq  qavatida  qon  tomirlar  xuddi  to’rga