Klasterlarni shakllantirish: tajribalar, natijalar va innovatsion yondashuvlar

 
 
 
 
 
 
 
 
 
1
Мирзиёев Ш.М. Ўзбекистон Республикаси Президентининг Олий Мажлисга Мурожаатномаси, Халқ сўзи, 29.12.2020 
йил 

---

205 
4-SHO’BA. AGROKOOPERATSIYA VA INTEGRATSIYA 
MUNOSABATLARINI BARQAROR RIVOJLANTIRISH BO‘YICHA 
XORIJIY MAMLAKATLAR TAJRIBALARI VA ULARNI O‘ZBEKISTON 
SHAROITIDA AMALIYOTGA JORIY QILISH YO‘NALISHLARI. 
 
 
ОЗИҚ-ОВҚАТ ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА АҚШ ДУНЁДАГИ ЕТАКЧИ 
МАМЛАКАТ СИФАТИДАГИ ТАЖРИБАЛАРИ 
 
и.ф.д., проф. Ф.Х. Назарова, и.ф.д., доц. Н.И.Саидахмедова
Ўзбекистонда озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлашда бу борада катта 
муваффақиятга эришган ривожланган ва ривожланаётган мамлакатлар тажрибасини 
ўрганиш ҳамда қўллаш муҳим аҳамиятга эга. Бу борада айниқса АҚШнинг озиқ-овқат 
хавфсизлигини таъминлаш механизми ва тажрибаси диққатга сазовордир.
АҚШ иқтисодий ривожланган мамлакат сифатида аҳоли жон бошига озиқ-овқат 
маҳсулотларини ишлаб чиқариш бўйича дунёдаги етакчи мамлакатлар сирасига 
киради. Шу боис, АҚШда озиқ-овқати хавфсизлигига миқдор жиҳатдан эриши масаласи 
долзарб саналмайди. Аксинча, аҳолининг озиқ-овқат маҳсулотларига иқтисодий жиҳатдан 
эришиши, сифат ва хавфсизлик, шунингдек хавфсизликни барқарор сақлаш муаммолари 
долзарб саналади. Ушбу ижобий натижаларга эришишда мамлакатдаги ҳуқуқий асослар 
билан таъминланганлик даражаси билан ҳам боғлиқдир. Озиқ-овқат хавфсизлигини 
таъминлаш бўйича Америка қонунчилигидаги муҳим ҳуқуқий ҳужжатлардан бири бу 1985 
йилда қабул қилинган “АҚШ озиқ-овқат хавфсизлиги тўғрисида»ги Қонунни айтиш 
лозим. Ушбу қонуннинг амалиётга жорий этилиши мамлакат экспорт салоҳиятини 
ошириш имкониятларини яратди. 
2008 йилда “Озиқ-овқат, тупроқ муҳофазаси ва энергетикани ривожлантириш” 
бўйича қонун қабул қилинга бўлиб, ушбу қонунда АҚШнинг замонавий аграр сиёсатини 
ривожлантиришнинг учта устувор йўналиши - мамлакат аҳолисининг озиқ-овқат 
хавфсизлигини таъминлаш, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва тупроқ унумдорлигини 
таъминлашни рағбатлантириш, шунингдек, аграр секторни ривожлантириш истиқболи 
сифатида алтернатив энергия манбаилардан фойдаланиш мақсадида энергия таъминотини 
диверсификациялаш белгиланган. 
2011 йилда эса “Озиқ-овқат истеъмоли хавфсизлигини модернизация қилиш 
тўғрисида”ги қонун қабул қилинган бўлиб, аҳоли истеъмолидаги импорт маҳсулотларнинг 
хавфсизлигини, тегишли стандартларга жавоб беришлилигини таъминлаш, ушбу 
маҳсулотлар импорти улушини камайтириш тадбирларини амалга оширишга хизмат 
қилди. Ушбу қонун асосида тегишли назорат хизматларининг ваколатлари сезиларли 
даражада кенгайтирилди. 
Америка Қўшма Штатларида озиқ-овқат хавфсизлиги ҳолатини баҳолаш ва уни 
мониторингини юритиш тизими ҳам эътиборга молик саналиб, асосан уй хўжаликларида 
ўтказилган сўров натижаларидан кенг фойдаланилади.
Ушбу сўровнома содда тарзда тузилгани ҳолда, уй хўжаликлари аъзолари бўйича 
умумий маълумотлар, озиқ-овқат учун минимал талаб қилинадиган харажатлар; озиқ-
овқат ёрдам дастурида иштирок этиш; очлик бошланишининг олдини олиш ёки юмшатиш 
усуллари; овқатнинг етарлилиги каби саволлар асосида хулоса қилинади. Саволлар сони 
уй хўжалигининг таркибига боғлиқ бўлиб, болалари бўлмаган оила учун - 10, вояга 
етмаган болалари бўлган уй хўжаликлари учун 18 тани ташкил қилади, холос. 
Ушбу сўровномалар асосида озиқ-овқат хавфсизлиги даражалари аниқлаб уй 
хўжаликлари гуруҳлаштирилади ҳамда аҳолини озиқ-овқат хавфсизлигини тавсифловчи 
қўшимча аҳолининг демографик ва ижтимоий хусусиятлари: ёши, жинси, ирқи, келиб 
чиқиши, оилавий аҳволи, фахрийлик мақоми, маълумоти, касби ва даромади 

---

206 
бўйича тегишли 
маълумотлар тўпланади. Натижада, 
қайси 
ижтимоий 
гуруҳлар 
муаммоларга дуч келаётгани ҳақида маълумот олинади ва ушбу маълумотлар ҳукумат 
учун таҳлилилй маълумотлар асосида мақсадли чораларни кўриш тадбирари амалга 
оширилади. Шу асосда амалга оширилган сўровномаларда 2008 йилда АҚШ уй 
хўжаликларининг 
55 
фоизи 
Федерал 
озиқ-овқат 
таъминоти, 
озиқ-овқат 
маҳсулотларини истеъмоли, мактабда овқатланиш каби йирик дастурларда иштирок 
этган.
1
Кейинги вақтларда АҚШда жамиятда ижтимоий барқарорликни сақлаш мақсадида 
оилавий фермер хўжаликларини субсидиялаш амалга оширилади. Бунинг оқибатида 
фермаларнинг ўртача ер майдонлари 200 гектарга яқинни, йирик ўсимчилик фермер 
хўжаликлариники эса бир неча минг гектарни ташкил этмоқда. Умумий қишлоқ хўжалиги 
корхоналарининг атиги 8 фоизни ташкил этувчи йирик хўжаликлар ҳисобига қишлоқ 
хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқаришнинг 65% тўғри келмоқда
2
. 
АҚШда қишлоқ хўжалигининг жадал ривожлантириш, бунинг учун қишлоқ 
хўжалиги маҳсулотларини экспорт қилишни ҳамда қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб 
чиқарувчиларини субсидиялаштириш тадбирлари амалга оширилмоқда. Мамлакат жаҳон 
савдосида озиқ-овқат ва озуқабоп экинлар, шу жумладан, буғдой, маккажўхори, соя ва 
мевалар экспортидаги улуши анча каттадир. 
АҚШда озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш мақсадида кам таъминланган 
аҳолини, болалар, пенсионерларни озиқ-овқатлар билан таъминлашга қаратилган 
ижтимоий дастурлар ҳамда оқилона рационал овқатланиш ва соғлом ҳаёт тарзи 
дастурлари амалга оширилади. Мамлакатда ҳар йили 35-40 млрд. доллар маблағ аҳолига 
озиқ-овқат ёрдами дастурларини амалга оширишга йўналтирилади (1-жадвал).