Klassik universitet darsligi o'zbekiston Milliy universitetining 100 yilligiga bag’ishlanadi

Semantik  model
  (
konseptual  model,  infologik  model
)  -  bu 
abstraksiyaning  eng  yuqori  darajada  bo‘lishi  asosida,  predmet  sohasiga 
tegishli  semantik  ma’lumotlarning  ifodalanishi  uchun  mo‘ljallangan 
model  hisoblanadi.  Bu  ta’riflash  shuni  anglatadiki,  ya’ni  ushbu  modelda 
ma’lumotlarning  fizik  jihatdan  ifodalanishi  va  saqlanishining  o‘ziga  xos 
spetsifik  jihatlari  bilan  bog‘liq  bo‘lgan,  «
past  daraja
»  tushunchasidan 
foydalanish  zaruratini  yo‘qqa  chiqaradi  yoki  minimallashtirish  imkonini 
beradi.  
Semantik modellash ayniqsa, 1970-yillarning oxirlariga kelib, ilmiy 
tadqiqotlarning  dolzarb  predmetlaridan  biriga  aylangan  va  jadal  ravishda 

---

 
83 
o‘rganilgan.  Bu  ko‘rinishdagi  tadqiqotlarga  turki  bergan  asosiy 
motivlardan (ya’ni, tadqiqotchilarning hal qilishga uringan masalalaridan) 
biri  -  bu  quyidagi  keltirilgan  dalil  bilan  bog‘liq  hisoblanadi.  Gap 
shundaki,  ya’ni  ma’lumotlar  bazasi  tizimi  tarkibida  odatda,  ularda 
saqlanuvchi  ma’lumotlar  haqida  juda  ham  kam  ma’lumotlar  mavjud 
hisoblanadi.  Bu  ma’lumotlar  ko‘pincha  holatlarda  bor-yo‘g‘i  ma’lum  bir 
aniq  oddiy  tipdagi  ma’lumotlarni  manipulyasiyalash  va  ushbu 
ma’lumotlarga  bayon  qilingan  bir  butunliknng  oddiy  cheklanishlarini 
aniqlash imkonini beradi. Har qanday boshqa turdagi hoxlagan murakkab 
tavsifga  ega  bo‘lgan  izohlashlar  esa  foydalanuvchiga  havola  qilinadi. 
Biroq,  agar  tizim  nisbatan  kengroq  ko‘lamda  ma’lumotlar  hajmiga  ega 
bo‘lganida  va  foydalanuvchilarning  so‘rovlariga  nisbatan  birmuncha 
yuqori  darajada  intellektual  javob  qaytara  olganida,  shuningdek 
foydalanuvchi interfeysining nisbatan murakkabroq tavsifga ega bo‘lishini 
(ya’ni,  nisbatan  yuqori  darajada  bo‘lishi)  ko‘tara  olganida  yanada 
maqsadga muvofiq hisoblangan bo‘lardi.  
Semantik  modellashtirish  g‘oyasi  hatto,  ma’lumotlarning  bevosita 
MBBTda  foydalanilishi  imkoniyati  bo‘lmagan  holada  ham,  ma’lumotlar 
bazasini  loyihalashtirish  vositasi  sifatida  foydali  hisoblanishi  mumkin. 
Semantik  modellar  sinfining  nisbatan  ko‘proq  darajada  tarqalgan 
turlaridan  biri  -  aynan,  «
mohiyat-aloqadorlik
»  modeli  (
ER
-modeli) 
hisoblanadi.